Devletin kuruluşunun yazıldığı tarihi Ulus’ta 500 metre arayla tezatlık

Hülya Özmen – Muhalif özel

Mustafa Kemal Atatürk, bağımsızlık mücadelesi kahramanları ve Ankara halkıyla bundan 100 yıl önce yapılan TBMM’nin açılışı, 29 Ekim 1923’de Cumhuriyetin ilanının haykırıldığı tarihi Ulus Meydanı son dönemde vatandaşın Et ve Süt Kurumu önünde geceden girdiği et ve ürünleri için girdikleri kuyruklarla gündemde. İlk Meclis’e yaklaşık 500 metre ötede yaşanan et kuyrukları sadece Ulus’un başka bir yönünü değil ülkedeki ekonomik sıkıntının da işareti. Et ve Süt Kurumu’nun da bulunduğu Ulus Hali, Avusturyalı mimar Robert Oerley tarafından 1937 yılında yapılmış, Ankara Büyükşehir Belediye Başkanı Mansur Yavaş, bir süre önce Hal’i tepeden tırnağa yineledi.  Et ve ürünleri için geceden kuyrukların oluştuğu, Et ve Süt Kurumu’nun bulunduğu yer ise dar ve izbe görüntüsüyle dikkat çekiyor. Gecenin kör karanlığında kalabalıklar olmasa korkutucu olabilir.

Oysa, genç Cumhuriyet, üretime dayalı kalkınma hamleleriyle geleceği kaçırmak istemiyordu.

Türeli: 1924 yılında ilk bütçe hazırlanmış

CHP İzmir Milletvekili, Meclis Plan ve Bütçe Komisyonu Sözcüsü Rahmi Aşkın Türeli, 1924 yılında  yapılan ilk bütçede denk bütçenin esas alındığını söylüyor. Bunun hiç kolay almadığını o günün koşullarına dikkat çekerek anlatan Türeli, “Çünkü yeni bir devlet kurmanın getirdiği harcamalar, göçmenlerin gelişi onların iskan edilmesi, harp alanlarının tamiri, zarar görenlerin zararlarının tazmini gibi birçok nedenle aslında ilk başta belirli bir açık olmuş”.  Türeli’nin bu konuyla ilgili çarpıcı  açıklamaları şöyle:

“1924 bütçesinin bütçe gider tahmini; 140,4 milyon lira, bütçe gelir tahmini; 129,2 milyon lira, bütçe açığı; 11,2 milyon lira olarak öngörülmüş. Fakat 1924 yılı koşullarında bütçe açık vermemiş. 6,8 milyon lira fazla vermiş. Bu dönem çok ciddi anlamda genç Cumhuriyet’in kurucularında denk bütçe fikri oluşmuş ve 1926 yılında denk bütçe hazırlanmış. 1929 büyük ekonomik buhran ve sonrasında yaşanan o krizin sürmesi sonucunda yine bütçede bir kısım açıklar verilmiş. 1927 yılında Muhasebeyi Umumiye Kanunu çıkarılmış. 2003 yılında 5018 sayılı Kamu Mali Yönetim ve Kontrol Yasası çıkana kadar Muhasebeyi Umumiye Kanunu geçerli olmuş.

Muhasebeyi Umumiye Kanunu'yla belirlenen sistemin özelliği şu; giderler ve gelirler tek Hazine hesabından yapılmış. Bugün Türkiye Varlık Fonu var, döner sermayeli kuruluşlar var, bütçe dışı fonlar var, özel hesaplar var. Bunların hepsinin bütçe dışında olmasını eleştiriyoruz. Kesin Hesap Kanunu'nda da Sayıştay'ın da bu konuda çok ciddi eleştirileri olmasına rağmen bu, aynı yanlış sistem devam ediyor. O, Cumhuriyet 1927 yılında bu kanunla birlikte tek hesaptan gelirleri ve giderleri birlikte görmüş ve birlikte izlemiş. Bu da aslında onların ekonomiye ve sosyal hayata bakışlarının o konuda başarmak istedikleri şey için bütçeyi nasıl bir araç olarak gördüklerinin en büyük örneğidir”.

Et ve Balık Kurumu’ndan Et ve Süt Kurumu’na

Türkiye’de hayvancılık sektörünün gelişmesinde, 1952 yılında devlet teşekkülü olarak kurulan, 1980’li yıllara kadar canlı hayvan ve et ihracatında öncülük yapan Et ve Balık Kurumu kombinaları 1992 yılında, yeterli düzeyde etki analizi yapılmadan özelleştirme kapsamına alınmasıyla bu süreçte 35 adet kombinasından 19 tanesi satıldı, 8 tanesi de başka kurumlara devredildi. 2010'dan sonra ithalat ofisi gibi çalıştırılan Et ve Balık Kurumu’nun adı 2013'te Et ve süt Kurumu olarak değiştirildi.

Et ve Balık Kurumu döneminde, hayvancılık potansiyeli olan illerde modern kesimhaneler, ürün işleme, paketleme üniteleri, soğuk tertibatlı depolar ve lojistik sistemleri kuruldu, balıkçılık potansiyeli olan kıyı illerde deniz ürünleri işleme, paketleme yatırımları yapıldı, üretim bölgelerinden tüketim bölgelerine güçlü tedarik zinciriyle et, balık ve ürünleri tüketicilere ulaştırıldı.  Et ve Balık Kurumu kurulduğu ilk yıllarda çiftlik yönetimi, hayvan besleme ve ıslah programları ile hayvan sağlığı konularında çiftçilere ilham verirken, çiftçinin de emeğine değer kattı.

Tarihi Ulus Meydanı

Cumhuriyet’in erken dönemlerinde Ulus, özellikle politikacıların, sanatçıların ve toplumun entelektüel kesiminin yoğun olarak kullandıkları bir merkez. Bu özelliğini 50’li yıllardan itibaren kaybediyor.   Birinci TBMM binası, 23 Nisan 1920’de Türkiye Büyük Millet Meclisinin açılmasından, 15 Ekim 1924 tarihine kadar hizmet veriyor. 1961 tarihinde müze haline dönüştürülen bina, 23 Nisan 1981 tarihinde ise “Kurtuluş Savaşı Müzesi” olarak ziyarete açıldı.

Cumhuriyetin bu döneminde gazeteciler Meclis müzakerelerini, ilk Meclis binasının giriş itibarı ile sağ taraftaki locadan takip ediyor. Gazete idareleri de Ulus çevresinde bulunuyor. Meclis müzakerelerinin uzun sürdüğü zamanlarda muhabirler, ilk notlarını ya kendileri ya da odacı eliyle  gazeteye iletiyor.