Neydi o meyhanenin adı?

Yaygın medyada yeni bir alışkanlık var; olumsuzluk içeren haberlerde restoran, otel, özel hastane ve şirket isimleri hemen hiç verilmiyor.

Son olarak Habertürk’ün “Cihangir'deki lüks meyhanede şoke eden görüntüler”, Halktv’nin “Şampanya ikramını kabul etmedi başına gelmeyen kalmadı!” haberlerinde meyhanenin adı yoktu. Daha sonra onlarca site, tv ve gazete de bu haberleri aynen kopyaladı ama meyhanenin adını araştırma gereği duymadı. Haberlerde, olayın ne zaman meydana geldiği bilgisi de eksikti.

Hatta zabıtaların meyhaneyi mühürlemesi ve işletme sahibinin gözaltına alınmasından sonra bile BirGün, Milliyet, Sözcü, Korkusuz ve Kanal D’de meyhanenin adının “Divane Cihangir” olduğu bilgisi verilmedi.  Hatta olayın ne zaman meydana geldiği de yoktu çoğunda.

İsimsiz haberlere bir örnek de Anadolu Ajansı’nın “Maliye’den kayıt dışı hasılatı belirlenen firmaya rekor ceza” haberi. Bu haberde de 6 milyar lira ceza verilen sigara şirketinin adı yoktu! Bu haberi kullanan Akşam, Hürriyet, Milliyet, Milli Gazete, Sabah, Türkiye, Yeni Şafak ile onlarca haber sitesinde de bu kadar büyük ceza verilen şirketin ismi eklenmemişti.

 “5 yıldızlı otelde klima eylemi” haberinde ise klima sorunu çözülmeyen otel müşterisinin yatağını restorana taşıdığı belirtiliyordu. Cenk Bilge adlı kişinin sosyal medyaya koyduğu görüntülerden yapılan bu haberde olayın geçtiği “5 yıldızlı otel”in adı yoktu. Bu haber hemen tüm televizyonlarda, haber sitelerinde de isimsiz yayımlandı. Oysa otelin adı haberin temel unsurlarından biri. Müşterilerine kötü davranan otelin adını bilmek bu toplumun hakkı.

Aynı şekilde, “Sakat bırakan unutkanlık” ve “İspanya’dan İstanbul’a estetik için geldi cenazesi döndü” haberlerinde de özel hastanelerin adı yoktu; hastanelerin yetkilileriyle de konuşulmamıştı. Hepsi de “5N1K”nın “Nerede”si ve öznesi eksik haberlerdi; tek taraflıydı.

Bir kişi ile konuşup ya da sosyal medyadaki bir paylaşımı alıp, yer ve zaman vermeden haber diye yayımlamak kolay geliyor olabilir ama bu kötü gazetecilik. Temel habercilik kuralları ayaklar altına alınmış oluyor. Amaç, insanların bilme hakkı ve kamu yararı ise bu metinler o işlevi yerine getirmez. Sabun köpüğü gibi eğlencelik olarak okunur, geçer gider. Ne insanlar bir şey öğrenmiş olur, ne de bir sorun çözülür.

Savcı vakası ve eksik habercilik

Ünye Cumhuriyet Savcısı Mücahid Şamil Koca’nın, Aybastı’daki restoranda yaşadığı olaya ilişkin ilk haberler “Savcı, dolu olduğu için yemek yiyemediği mekânın sahipleri ve çalışanlarını gözaltına aldırdı” başlığını taşıyordu. Savcı’nın ifadesi ve yeni görüntüler ortaya çıkınca haber tam tersine döndü; “Ünye Cumhuriyet Savcısı darbedildi, çocuğu ve kayınvalidesi yaralandı!”

T24 ve Halk TV’den İsmail Saymaz’ın, ilk haberlerini düzeltirken, özür dilemeleri, yanlışın sorumluluğunu açık yüreklilikle kabul etmeleri olumlu bir tavırdı. Ancak her iki açıklamada da savcılık kaynaklarından bilgi alınamaması nedeniyle ilk haberin “eksik” ve “tek taraflı” olduğunun belirtilmesi, dijital medyadaki yaygın hatanın yinelendiğine işaret ediyordu. BirGün de ilk haberini düzeltip özür dilerken, haberin “eksik bilgiyle ve tek taraflı olarak servis edildiğini” kabul etti.

Doğru olan, bir haber eksik ve tek yanlı ise tamamlanmaya çalışılmasıdır. Eksik haber, haber değildir. Fakat son dönemde hız kaygısı her şeyin önüne geçti; eksiğin sonradan tamamlanması ve muhatabın cevabının sonradan eklenmesi yoluna gidilir oldu. Bu yöntem, Aybastı’daki gibi vahim ve dikkat çekici sonuçlara da yol açabiliyor.

Ne yazık ki, ilk haberlerin düzeltilmesinden sonra hemen tüm medyadaki Savcı Koca’nın şiddete maruz kaldığı haberlerinde de tek yanlı bir dil hakimdi. Savcı Koca’nın ifadesi ve açıklamaları aktarılırken, bu kez de tutuklanan restoran sahibi Erkan Güleç ve öbür restoran çalışanlarının savunmasına yer verilmemesi eksiklikti.

Bu haberlerin başka bir yanlışı da savcının alnı şişen bebeğinin mahremiyetinin ihlal edilmesiydi. Gerçek Gündem’de flulaştırılmadan kullanılan fotoğrafı, birçok haber sitesi de öyle alıntıladı. Babası vermiş de olsa doğru olan bebeğin üstün yararının gözetilmesi ve dijital ayak izi oluşmaması için yüzünün kapatılmasıydı. Bazen çocukları, ebeveynlerinin yanlışına karşı korumak da biz gazetecilere düşüyor.

Söyleşiye gazeteci montajı

Olmayacak işler oluyor medyamızda. Sahte söyleşiyi voleybolcu Naz Aydemir Akyol’un, sosyal medyadaki paylaşımıyla öğrendik:

 “Aralık ayında Nevşin Mengü ile ‘Nevşin ile Nirvana’ programı için yapılan röportajımın, başka bir kanal için hazırlanarak sonradan başka bir sunucunun montajlanmasıyla, yapıldığı tarihten 8 ay sonra yayınlanmasına bir anlam veremedim. Bilginize sunarım.”

Gerçekten de söyleşiden Nevşin Mengü çıkarılmış; aynı soruları Ersin Düzen sormuş gibi yeni görüntü çekilip, eski görüntülerle montajlanmıştı. Sanırsınız Naz Aydemir Akyol ile Ersin Düzen konuşmuş ama alttan yer yer Nevşin Mengü’nün sesi de duyuluyordu.

İlginçtir, söyleşi tepkiler üzerine Youtube’dan kaldırıldı ama Nevşin Mengü’den itiraz gelmedi. Ersin Düzen de sosyal medyadaki ağır eleştirilere ses çıkarmadı; kendini savunamadı.

Zira sadece Naz Aydemir Akyol söyleşisinde değil, 343 Digital adlı Youtube kanalında yayımlanan “Ersin Düzen ile Nirvana” programında sporcular Hande Baladın ve Zehra Güneş ile yapılan iki söyleşide de sorular sonradan eklenmişe benziyor. Ayşe Begüm Onbaşı ile yapılan söyleşide ise Ersin Düzen, sporcuyla hiç yanyana görülmüyor.

Bu kadar büyük bir sahtecilikten sonra Ersin Düzen ekranlara nasıl çıkar bilemiyorum. Saygısızlık yaptığı sporcular ve izleyiciler ile Nevşin Mengü’den özür bile dilememiş olması nasıl bir ahlaki bataklığa düştüğünün farkında olmadığını gösteriyor.

Trans yüzücünün fotoğrafı

İki satırlık bir haberdi. “Olimpiyat Komitesi, Lia Thomas'ı gerekçe göstermeden kadın yüzme müsabakalarından uzaklaştırma kararı aldı.” Hemen altında da trans yüzücü Lia Thomas’ın, mayosunun önü kabarık görünen bir fotoğrafı yer alıyordu!

4 Ağustos gecesi, bu fotoğraf ve haberi, aralarında AjansAbluka, BirimHaber, EkinoksHaber, DarkWebHaber, X Haber, Mevzi, Muhbir, PoliticTürk’ün de bulunduğu yüzbinlerce takipçili “Dijital Haberci”ler, sosyal medyadan paylaştı.

Fakat yaydıkları bu haber gerçek değildi. Dünya Su Sporları Federasyonu, cinsiyet değiştiren Lia Thomas’ın kadınlar kategorisinde yarışmasını yasaklamıştı. Hukuk mücadelesini de kaybeden Lia Thomas, Paris Olimpiyatları’na zaten katılmamıştı. Lia Thomas’ın beş yıl önce Pensilvanya Üniversitesi'ndeki bir yarışmada çekilen fotoğrafı üzerinde oynanmıştı. Montaj fotoğraf, önce uluslararası hesaplarda dolaşıma çıkmış; Meksika’daki InfodemiaMX adlı doğrulama sitesi, bu fotoğrafın montaj olduğunu duyurmuştu.

Belli ki, Türkiye’den de birileri montaj fotoğrafı görüp almış, başkaları da kopyalayarak çoğaltmıştı. “Dijital Haberci” unvanı kullanan bu hesaplara “Kırıntı Haberci” demek daha doğru. Zira çoğu duyduklarını, editoryal süzgeçten geçirmeden paylaşarak dezenformasyonu yayıyorlar. Gazeteci gibi göründükleri için gazeteciliğin itibarını da zedeliyorlar.

Tek cümleyle:

TCDD’nin, “Turistik Tatvan Treni” yolculuğuna davet ettiği, içlerinde gazeteciler Emin Pazarcı, Sinan Burhan, Şaban Sevinç, Nasuhi Güngör, Mehmet Aydın ve Zafer Şahin ile dijital yayıncı Adem Metan’ın da olduğu grubu, iki günlük gezide vali ve belediye başkanları ağırladı.

Evrensel ve Sözcü, Paris’te Palais Galliera’nın İstanbul Büyükşehir Belediyesi tarafından haftalığı 249 bin Euroya kiralanması ve kalabalık davetli grubunun Paris’e götürülmesini iç sayfada haber yaparken, BirGün hiç yazmadı; Cumhuriyet ise içerdeki küçük haberde 249 bin Euro’dan bahsetmedi; genel olarak muhalif medya sponsorların kimliğini sorgulamadı.

AA, Yeni Şafak ve TRT, Hamas’ın yeni lideri Yahya Sinvar’ın kurucusu olduğu Mecd’i, “güvenlik ve davet teşkilatı” diye yazdı ama “güvenlik ve takip” olmalıydı; Mecd, İsrail güvenlik servisleriyle ilişkili kişileri “takip” ve infaz eden iç güvenlik teşkilatı.

Facebook, T24’ün, Yahya Sinvar’ın portresini içeren haberini yayından kaldırdı ama Haniye için başsağlığı mesajlarını yayımlamayınca Instagram’ı kapatan iktidar çevrelerinden bu engellemeye tepki gelmedi; iktidar medyası da haber yapmadı.

Trendyol şirketi, Akşam, Sabah, Ekonomim, Dünya, KRT TV ve Türkiye yazarlarını Paris’e davetli götürdü, onlar da karşılığında “Olimpiyatlara Türk tekstili damgası”, “Türk ürünleri olimpiyatları fethetti” gibi başlıklarla haber görünümlü şirket tanıtımı yayımladı.

Show TV, tamircideki robot süpürgenin yanarak patlama görüntüsünü altı kez tekrarladı.

Türkiye gazetesi, Atatürk Havalimanına inen bir iş jetinin yaşadığı sorunu aktaran “Metal kuşların belalıları” haberinde iş jeti değil bir THY uçağının fotoğrafını kullandı. 

İktidar medyası, hava savunma sistemi kurulmasına ilişkin “Çelik kubbe” haberlerinde Rusya’dan 2.5 milyar dolara alınan S-400 füzelerinin akıbeti hakkında bilgi vermedi.

Cumhurbaşkanı Erdoğan ve AKP sözcülerinin konuşmalarını canlı yayımlayan tv kanalları arasına KRT TV de katıldı.

Sözcü’nün “Size madalya yakışır” haberinde Kadın Milli Voleybol Takımı’nın “bronz madalya” maçını hangi takımla oynayacağı bilgisi eksikti.

Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın bakanlarla yaptığı toplantı haberlerine yine “Kabine toplantısı” başlıkları atıldı ama yeni Anayasada “Kabine” de yok, “Bakanlar Kurulu” da.

Akşam, “Kuzey’den 2028’de 4 madalya sözü” haberinde yüzücü Kuzey Tunçelli’nin adını yanlışlıkla Kerem Tunçelli olarak yazdı.

ELEŞTİRİ, ŞİKÂYET VE ÖNERİLERİNİZ İÇİN: medyaombudsman@gmail.com