Oruç Reis Somali’de aradığını bulsun dileğiyle

Mağrip diyarını Osmanlı topraklarına katan korsanın adı, bir sismik araştırma gemisine verilince, Oruç Reis’in tekrar ne zaman Akdeniz’e ineceği ve artık pek iddialı olmadığımız Türkiye-Libya Deniz Yetki Alanında kullanılacağı merak ediliyordu. Bir teknolojik donanım harikası olan gemi geçen ay Filyos’dan ayrıldı. İstanbul Boğaz’ından süzülerek geçti. Akdeniz ve Kızıl Denizi aşıp, Hint Okyanusuna ulaştı. Yapımı 2012 de başlayıp 2015 de tamamlanan Oruç Reis, 2017 den itibaren önce eğitim ve deneme için kullanıldı. Sonra Karadeniz’deki doğal gaz kuyularında görev yaptı. Çok zengin olduğu iddia edilen o kuyuların hikâyesi henüz bitmedi. Ama artık Oruç Reis Somali’de. Ulusal sismik gururumuzun faaliyetleri Somali’ye ve Türk enerji şirketlerine hayırlı olsun. Bu yazının asıl amacı Türkiye’ye faydasının ne olacağını değerlendirmek.

Somali’nin Önemi, Risk ve Tehlikesi

Somali, Hint Okyanusunun Aden Körfezi'ne yakın konumunda, Afrika boynuzunda. Deniz ticaret hatlarının yarısından fazlasının bölgede bulunması ve Doğu-Batı ticaretinin kesiştiği noktada olması, ülkenin fakir halkına hiç refah ve kalkınma getirmiyor. Jeopolitik önemine karşılık Somali dünyanın en fakir ülkelerinden biri.  Kabile savaş ve çatışmalarından, parçalanmaktan, El Şabab gibi terör gruplarından zarar görüp nüfus kaybediyor. Somali’de iş yapan yabancıların karşı karşıya olduğu bir diğer tehdit korsanlar. Ama bunlar, vaktiyle Oruç Reis’in Akdeniz’de yaptığı gibi, altın, ipek ve baharat gemilerini ele geçirmekten ve esir ticaretinden öte işler peşinde. 2023 Mayıs ayında davet edildiğim bir konferansta Sao Paolo Emniyet müdürü Afrika boynuzunun narkotik trafiğinde oynadığı rolü, özellikle Mogadişu Limanının bu işteki önemini ve taraf olan ülkeleri ayrıntısı ile anlattığında dehşet ve utanca kapılmıştım.  Emniyet müdürünün iddiaları yutulur gibi değildi. Bab-ül-Mendep Boğazından geçer geçmez yükü uyuşturucu olan gemilerin IHN(gövde numarası), ve IMO(International Maritime Organisation) numaralarının değiştirildiğini, borda bordaya gelen başka gemilere yükün kısmen veya tamamen aktarıldığını ve sonra ortadan kaybolduğunu anlatmıştı. “Kolay Bayrak” gemilerinin dikkat çekmemek için özenle seçildiğini ve Afrika Boynuzunda bulunan üslerin güvencesinde yol alarak, taşıdıkları her tür beyaz zehir veya yasa dışı kargoyu adrese teslim ettiklerini eklemişti. 2002 den bu yana güvenlik nedeni ile gemilere verilen kimlik numaralarının kolayca değiştirilmesi söz konusu olunca, uyuşturucu trafiği Afrika Boynuzunu ve özellikle Somali’yi cazibe merkezi getirmiş durumda. Eğer birçok özel şirket ve ülkenin bu bölgeye ilgisinin bir nedeni buysa, Türkiye için 2011 den bu yana önem kazanan Somali’de iş yapılırken adımların dikkatle atılması önemli.

Somali Türkiye’nin de Göz bebeği

AB ile müzakerelerin açıldığı 2005 i ve aynı yıl hükumetin bir de Afrika açılımı başlattığını hatırlayalım. Görünürde müzakerelere odaklanılmıştı. Ama Afrika mayasının daha kolay tutacağı düşünüldü ki neler yapılmadı! Okullar ve sağlık ekipleri Afrika’nın her köşesine gönderildi. Büyükelçilikler açıldı ve hemen her Afrika ülkesine THY seferleri başlatıldı. Türkçe yarışmalarında başarılı öğrenciler göz yaşarttı. Üniversitelere Afrika öğrenci kontenjanları kondu. Türkiye Mali’den Tanzanya’ya kadar geniş bir coğrafyada etkili olmaya başladı. Afrika diktatörlükleri ile ilişki kurmanın kolay olmasından öte, bu Batı’nın da işine geldi ki imzalanan bir ikili anlaşmaya dayanarak, 2012 den itibaren TSK Somali ordusunu korsanlara ve terör örgütlerine karşı eğitmeye başladı. 2013 de Mogadişu Limanı, 20 yıllığına bir Türk şirketine kiralandı. 2014 de liman tamamen Türk şirketine geçti[1]. Bu arada Türkiye’nin en büyük askeri üssü Mogadişu’da faaliyete başladı. İş bununla bitmedi. Kendi çiftçisini koruyup, eğitemeyen Türkiye 2017 den itibaren imzalanan tarımsal işbirliğine ilişkin mutabakata dayanarak Somali’de, nasılsa modern tarım eğitimi başlattı. Bu halen devam ediyor. Ayrıca Somalili çiftçilere tohum, gübre ve ilaç desteği veriliyor. Türk çiftçisi kıskanmalı. Dış borçlarımız büyür ve Merkez Bankası rezervleri erirken Türkiye Somali’ye sahip çıktı. Üstelik 2020 de Somali'nin IMF ye olan borcunun ödenmesi için, “Himmet dedenin himmeti” kabilinden 3 milyon 487 bin Dolar( 2 milyon 372 bin Özel Çekiş Hakkı) bağışladı.

Kaz Gelecek Yerden Esirgenmeyen Tavuk

Somali, 2011'den beri, verilen kalkınma yardımları ve altyapı çalışmaları ile Türkiye'nin Afrika'ya açılan kapısı oldu. İki ülke arasında 2003 de 2 milyon Dolar olan ticaret hacmi, 2021'de ihracatın 7,5 milyar Dolar, ithalatın 13,3 milyar Dolar olmasıyla 20,8 milyar Dolara yükseldi. 2023'te 9,4 milyar Dolar ihracata karşılık, 25,3 milyar Dolarlık ithalatla ticaret hacminin 34,7 milyar Dolar’a çıkması Türkiye’nin Somali’ye karşı dış ticaret açığı vermesinin utancı.  Tabii birçok soru var. Somali’den tarım ürünü mü geliyor? Listede başka neler var? Temmuz 2024 de imzalanan ikili anlaşmayla TPAO ya verilmiş üretim yetkisine dayanarak, Oruç Reis sismik araştırmalara başlıyor. Şanlı donanmamız hep Oruç Reisin yanında olacak ve onu koruyacak.  Anlaşmanın ayrıntılarına göre, 5 bin kilometrekarelik alanda bulunan 3 blokta doğalgaz ve petrol bulunursa, Türkiye buralarda üretim yetkisini de kullanacak. Ayrıca Türkiye, Somali'de karada da petrol ve doğal gaz arayacak. Oruç Reis’ten iyi haber gelirse, Türkiye elindeki dört sondaj gemisinden birisi ile bölgede hemen sondaja başlayacak. Bu yapabiliyor idiyse Karadeniz kuyularına neden yabancı şirket gemileri sondaja geldi? Somali'nin Hint Okyanusundaki münhasır ekonomik alanında bulunan petrolün 100 milyar varil olduğu düşünülüyor. Bu küresel enerji çevrelerince biliniyorduysa bu lokmayı neden Türkiye’ye bıraktılar? Somali’ye epey yatırım yapıldı. Oruç Reis eli boş dönerse fatura kime çıkacak? Somali’de sismik arama yapmanın mali yükü milletin sırtında. İşler yolunda giderse 2027 den itibaren fiilen gerçekleşecek çıkarımın kaymağını kimler yiyecek? Aslan payı kimin olacak? Kayıtsız, hesapsız, maceracı ve Meclise karşı bile hesap verilmeyen işlerden, yalan ve abartılardan usandık. Adam kayırmalara ise içerliyoruz.

Büyük Tehlike Hatırlansın, Atlanmasın

"Dost ve kardeş" Somali'deki Türk varlığı, 26 Ekim’de Oruç Reis’in Mogadişu’daki karşılama töreninde, hararetle alkışlanırken, sismik aramaların başlatılacağı resmen açıklandı. Deniz Kuvvetleri Komutanlığına bağlı gemiler de Oruç Reis'e refakat etti. “Türkiye-Somali ilişkilerinin çok özel niteliği” saydam ve verimli olduğu sürece sorun yok. Eğer petrol ve/veya doğal gaz bulunur ve 2027 den itibaren çıkarımı başlarsa, bunun Türkiye’deki yüksek enerji fiyatlarını düşürmesi gerekir. Umarım 3-4 yıl içinde Somali, Türkiye ekonomisine som altın değerinde bir katkı sağlar. Tabii bu arada Türkiye’nin uyuşturucu trafiğinden korunması önemli. Bu karanlık ve zararlı ticaret, enerjiden daha karlı. Ama genç kuşakların sağlığı için büyük bir tehlike. Umarım Milli Savunma ve Enerji Bakanlığı koordinasyonuna narkotik görevlileri de katılıyordur da, petrol ve doğal gazdan önce olandan daha çok zehir gelmez.