Tugay Uluçevik: BMGS Kıbrıs “Şahsî Temsilcisi”

Tugay Uluçevik'in paylaşımı şu şekilde;

KKTC’nin iki bağımsız ve egemen devletin Kıbrıs adasında yan yana varlığı gerçeğinden hareketle 2020 yılının dördüncü çeyreğinde “egemen eşitlik temelinde iki devletli” çözüm hedefine yöneldiğini, "federal" çözüme kapıyı kesin olarak kapattığını açıklaması ve Türkiye’nin bu yönelişi desteklediğinin en yüksek siyasî seviyede ifade edilmesi üzerine, BM Güvenlik Konseyi’nden (BMGK) talimat alan BMGS, KKTC ve Türkiye’nin bu hamlesinin önünü kesme, hamlenin geri alınmasını sağlama çarelerini araştırmaya hız vermiştir.

Bu cümleden olmak üzere, BMGS’nin halen Kıbrıs konusuyla görevli bir Özel Temsilcisi Ada’da görev başında bulunmasına rağmen siyasî hüviyetli bir “Şahsî Temsilci” (Personal Envoy) atamıştır.

Bu atamayı BMGK’nin 5 Daimî üyesi ( ABD, Rusya, Çin, İngiltere ve Fransa) ayrı ayrı yaptıkları açıklamalarla memnuniyetle karşılamışlar ve desteklemişlerdir.

KKTC ve Türkiye daha önce uzunca bir süre rıza vermedikleri “Şahsi Temsilci” atanmasını bu defa kabul etme durumunda kalmıştır.

Kıbrıs konusunda “Şahsî Temsilci” görevlendirilmesinin BMGK’nin BMGS’ne “iyi niyet” görevi veren 12 Mart 1975 tarihli 367 sayılı kararının 6’ncı işlem paragrafı ile irtibatlı olduğunu dikkatten uzak tutmamakta fayda vardır.

Anılan 6. paragrafın Türkçe tercümesini aşağıya kaydediyorum:

“6. BMGS'den şahsî himayesi altında ve yönetiminde karşılıklı anlayış ruhuyla ve itidalle yürütülecek kapsamlı müzakerelerin yeniden başlatılması, yoğunlaştırılması ve ilerlemesinin kolaylaştırılabilmesi için yeni bir iyi niyet misyonu üstlenmesini; bu amaçla tarafları yeni kararlaştırılmış yöntemlere göre toplamasını; kendisini şahsen onlara yardımcı olmaya hazır bulundurmasını rica eder.”
[6. Request the Secretary-General accordingly to undertake a new mission of good offices and to that end to convene the parties under new agreed procedures and place himself personally at their disposal, so that the resumption, the intensification and the progress of comprehensive negotiations, carried out in a reciprocal spirit of understanding and moderation under his personal auspices and with his direction as appropriate, might thereby be facilitated.]

Görüleceği üzere, bu paragrafta “şahsi himaye” [personal auspices] ve “kendisini şahsen onlara yardımcı olmaya hazır bulundurma” [place himself personally at their disposal] ibareleri vardır.

BMGS “şahsen” yürütmekle sorumlu olduğu görevinin her aşamasında pratik açıdan hazır bulunamayacağı için, bu defa, üstlendiği “iyi niyet” görevini doğrudan kendisi adına yürütecek ve doğrudan kendisine rapor verecek bir “şahsî temsilci” atamıştır.

KKTC ve Türkiye, “Şahsî Temsilci” atanmasını, görevin kapsamı bakımından “iki taraf arasında yeni resmi çözüm müzakerelerinin başlatılmasına ilişkin olarak ortak zemin bulunup bulunmadığını araştırmakla” sınırlı kalması, süre itibariyle de “6 ayı aşmaması” şartıyla kabul ettiklerini açıklamışlardır.

Oysa, yaptığım incelemede, atama hakkında BMGS’nin, BMGK’nin 5 Daimî üyesinin, GKRY’nin ve Yunanistan’ın, AB’nin açıklamalarında KKTC’nin ve Türkiye’nin görevin kapsamına ve süresine dair getirdikleri sınırlamaların geçerli olduğunu gösteren bir ifadeye rastlamadım.

BMGK’nin Kıbrıs uyuşmazlığına ilişkin kabul ettiği 30 Ocak 2024 tarihli ve 2723 sayılı son kararının 3. ve 5. giriş, 3. işlem paragraflarında da “Şahsî Temsilci” atanması konusuna destekleyici, teşvik edici olumlu ifadelerle yer verilmiştir.

Kararın 3. işlem paragrafında BMGS’nin kendi adına iyi niyet rolü üstlenmek üzere “Şahsî Temsilci” atamasının BMGK tarafından memnuniyetle karşılandığı belirtilmiş; tarafların, Kıbrıs’ta kalıcı çözüme yönelik resmî görüşmeler için ortak zemin araştırılması yolunda BMGS’nin Şahsî Temsilcisi ile yapıcı şekilde çalışmaya teşvik edildiği ifade edilmiştir.

[3. Welcomes the appointment of the Secretary-General’s Personal Envoy to assume a good offices role on his behalf and further encourages the sides to engage constructively with the Secretary-General’s Personal Envoy in the search for common ground with the goal of returning to formal negotiations for a lasting settlement in Cyprus;]

Türkiye’nin ve KKTC’nin "Şahsi Temsilci'nin" görevinin sınırlı kapsamı ve sınırlı süresine dair anlayışları BMGK’nin kararına da yansımış değildir.