2022 Nobel Barış Ödülü'nün kazananları Belaruslu insan hakları savunucusu Ales Bialiatski, Rusya merkezli insan hakları kuruluşu Memorial ve Ukrayna merkezli insan hakları kurulusu Sivil Özgürlükler Merkezi oldu.
Nobel Komitesi'nden yapılan açıklamada, "Nobel Ödülü kazananları kendi ülkelerinde sivil toplumu temsil ediyor. Uzun yıllardır iktidarı eleştirme ve vatandaşların temel haklarını koruma haklarını savundular. Savaş suçlarını, insan hakları ihlallerini ve gücü kötüye kullanma olaylarını kayda geçirmek için inanılması zor bir çaba sarf ettiler. Üçü birlikte sivil toplumun barış ve demokrasi için önemini kanıtlıyor" denildi.
Bialiatski 2020'den bu yana tutuklu
Nobel Komitesi, şu an hapiste olan Ales Bialiatski’nin Belarus’ta 1980’lerin ortasında gelişen demokrasi hareketini başlatanlardan biri olduğunu belirterek “Bialiatski, yaşamını ülkesinde demokrasi ve barışçıl gelişmeleri teşvik etmeye adadı” ifadelerini kullandı.
1996 yılında Viasna(Bahar) isimli kuruluşu kuran Bialiatski’nin bu kuruluşta siyasi tutuklulara karşı işkenceleri belgelediği, eylemler düzenlediği belirtildi.
Ales Bialiatski’nin 2020’den bu yana tutuklu bir şekilde yargılandığı belirtilirken “Kişisel zorluklarına rağmen Bialiatski, Belarus’ta insan hakları ve demokrasi mücadelesinden bir an bile vazgeçmedi” denildi.
Memorial geçen sene kapatılmıştı
Rusya Yüksek Mahkemesi, 2021'in aralık ayı sonunda Rusya'nın en eski ve en tanınan insan hakları gözlem kurumu Memorial'ın kapatılmasına karar vermişti.
Kapatılma kararına gerekçe olarak "Memorial'ın defalarca Rusya'nın yabancı ajan yasasını ihlal etmesi" gösterilmişti.
Sovyetler Birliği döneminde nükleer fizikçi ve komünist rejim muhalifi Andrey Sakharov tarafından kurulan Memorial, hem Rusya'da günümüzde işlenen insan hakları ihlallerini raporluyor, hem de SSCB'nin ihlallerini araştırıyordu.
"Suçlular, sorumlu tutulsun diye": Sivil Özgürlükler Merkezi
Nobel Komitesi, 2007'de Kiev'de kurulan Sivil Özgürlükler Merkezi'nin yıllar boyunca Ukrayna'da sivil toplumu güçlendirmek için bir duruş sergilediğini ve Ukrayna'nın "tam anlamıyla bir demokrasi" haline gelmesi için iktidarlara baskı yaptığını belirtti.
Komite, Rusya'nın Şubat 2022'de Ukrayna'yı işgal etmeye başlamasının ardından Sivil Özgürlükler Merkezi'nin Rus ordusunun savaş suçlarını kayda geçirmek için çalıştığını vurguladı. Sivil Özgürlükler Merkezi'nin uluslararası partnerleriyle birlikte "suçlu tarafların suçlarından sorumlu tutulması için öncü rol sergilediğini" ifade etti.
Ödül 10 milyon İsveç kronu değerinde
İsveç Kraliyet Bilimler Akademisi tarafından verilen ve 10 milyon İsveç kronu değerinde olan ödül, dünyanın en prestijlilerinden kabul ediliyor.
Bilim dalları, edebiyat ve barış dallarında verilen ödüller, dinamiti keşfederek büyük bir servet kazanan Alfred Nobel'in vasiyeti doğrultusunda verilmeye başlandı. Ödül 1901 yılından itibaren yaşanan iki dünya savaşının sebep olduğu kesintiler dışında her sene düzenli olarak veriliyor.
2022'nin ilk Nobel Ödülü pazartesi günü tıp dalında "Neandertal DNA'sının şifrelerini çözdüğü" için Svante Paabo'ya verildi. Salı günü de Nobel Fizik Ödülü, "Dolaşık fotonlarla yaptıkları deneyler, Bell eşitsizliklerinin ihallerini ortaya koymaları ve kuantum bilgi bilimine öncülük ettikleri için" Alain Aspect, John F. Clauser ve Anton Zeilinger'e verildi. 2022 Nobel Kimya Ödülü'nü Stanford Üniversitesi'nden Carolyn R. Bertozzi, Kopenhag Üniversitesi'nden Morten Meldal ve Scripps Araştırma'dan Barry Sharpless kazandı. 2022 Nobel Edebiyat Ödülü'nü Fransız yazar Annie Ernaux kazandı.
Nobel Barış Ödülü 2021'de Rus gazeteci Dimitri Muratov ve Filipinli gazeteci Maria Ressa'ya verilmişti.
Son olarak Nobel Ekonomi Çalışmaları Ödülü'nün kazananı 10 Ekim'de açıklanacak.
Sayılarla Nobel Barış Ödülü
- 1901 ve 2021 yılları arasında 102 Nobel Barış Ödülü sahibini bulurken bunların 25’i kurumlara verildi. Kurum sayısı bu seneki ödülle 27'ye yükseldi.
- Şu ana kadar 2 barış ödülü, üç kişi arasında paylaştırıldı. Bu seneki ödülle birlikte bu sayı 3'e yükseldi.
- Nobel Barış Ödülü’nü bugüne kadar reddeden bir kişi oldu. Eski ABD Dışişleri Bakanı Henry Kissinger ile 1973 Paris Antlaşması’nı imzaladığı için Barış Ödülü’nü paylaşan Vietnamlı politikacı Le Duc Tho, ödülü almayı reddetmişti.
- Nobel Barış Ödülü şu ana kadar 18 kadına verildi.
