Devlete ait Bio-Farma İlaç Ortaklığı çocuk felcinden tutun kuduza kadar 12 çeşit aşı üretimiyle Dünya Sağlık Örgütü’nden ön yeterlilik alarak 1997-2011 arasında dünya piyasına girmiş. Çocuk felci aşısı dünya ihtiyacının 3’te 2’sinin Endonezya’dan karşılandığını öğrendiğimde şaşırdım. Bio-Farma geçen yıl UNICEF’le 2022-23 yılları ağızdan çocuk felci aşısı tip 2’yi (nOPV2) sağlamak için anlaşmış. Devletin holdingi Afganistan’dan Zimbabve’ye uzanan ve içinde Türkiye’nin de olduğu 153 ülkeye aşı satışında en büyük payı helal sertifikasına duyulan güvenle İslam ülkeleri almaktaymış.
Yılda 2 milyar dozdan fazla üretim kapasitesiyle de Güneydoğu Asya’nın en büyüğü!
Başkan Jokowi, Bio Farma’nın üretimdeki başarısının genç insan kaynaklarının sıkı çalışması olduğuna işaret ederken Devlet Bakanı Erick Thohir, Endonezya’nın dünya aşı üretiminde bir merkez olmasını hedeflediklerini vurgulamıştı.
Bio Farma’nın bugüne nasıl geldiğine bakınca uzun geçmişinde emekleyerek dünya standartlarında bir aşı ve antiserum üreticisine dönüşmüş olduğunu görüyoruz.
Hikâye, Hollanda Doğu Hint Adaları yönetiminin 6 Ağustos 1890’da “Parc-vaccinogene (Ulusal Aşı Geliştirme Enstitüsü)” kurmasıyla başlar. O bina şimdi Cakarta’da askeri hastane.
Tarihi boyunca çok kez isim değiştirmiş, yönetimi farklı ülkelerin eline geçmiş olsa da Bio Farma uzun ince yolda ilerlemiş. Yeni adıyla 1902-41 yıllarında Bandung kentine taşınan enstitü, ülke 1942-45 yıllarında Japon işgali altındayken Bandung Boeki Kenkyusho olmuş. 1945-46 da yönetime ilk kez gelen Endonezyalı ile adı yine değişmiş. Bandung şehri tekrar Hollanda’nın eline geçince Hollanda askeriyesi yeni adıyla yönetimi devralmış.
1950-54 yıllarında Endonezya Sağlık Bakanlığı himayesine girdiğinde Gedung Cacar-Lembaga Pasteur olmuş. 1960’a kadar Hollandalı firmaların kamulaştırılması sırasında bu kez State Company Pasteur, 1961-78 de ise devletin Bio Farma Şirketi olmuş.
Yeni yönetimiyle dünya standardında küresel rekabet gücüyle bir adım öteye geçerek ürünleriyle fark yaratması 2009’u bulmuş. 2020’de Kimia Eczacılık, Tbk, PT Indo ecza firmalarının aynı şemsiye altına alınmasıyla devlete nağlı eczacılık holdingine dönüşmüş.
HIFZISSIHHA ENSTİTÜMÜZÜ ANIMSATTI
Hatırlanacağı gibi ülkemizde yıllarca aşı üretimi yapan ve bazı aşıları da ihraç eden Hıfzıssıhha Merkezi Başkanlığı dönemin Sağlık Bakanı Dr. Refik Saydam tarafından TBMM’ye verilen bir kanun teklifi ile 17 Mayıs 1928’de kurulmuş zamanla birkaç kez ismi değişmiş, 1983’de ise Refik Saydam Hıfzıssıhha Merkezi Başkanlığı adını alan Sağlık Bakanlığı’na bağlı bir merkezdi.
Osmanlı İmparatorluğu’nda 1887’de Kuduz Tedavi Müessesi kurulmasıyla ilk aşı üretimi kuduz aşısıyla başlamış o zamandan beri ücretsiz olarak devlet eliyle uygulanıyor.
Ne yazık ki Hıfzıssıhha’da aşı üretimi; 1996’da Difteri-Boğmaca-Tetanoz ve Kuduz, 1997’de BCG aşı üretiminin kesilmesi ile sona erdi. Enstitü de 2011’de 663 sayılı KHK ile kapatılmış yerine Halk Sağlığı Kurumu açılmış. 6 Şubat’ta Türkiye’yi sarsan büyük deprem felaketinin ardından gelen uluslararası yardımlar arasında Endonezya hükümetinin cömertliği gözlerden kaçmadı. Büyükelçi Lalu Muhamad İkbal aracılığıyla sahra hastanesini de içeren yardımlar üç aşamada teslim edildi.
Endonezya’nın son yardımı 22 Şubat’ta Adana’ya ulaşmıştı ve Türk hükümetinin acilen ihtiyaç duyduğu kuduz aşısının yanı sıra tetanoz aşı ve serumunun da olduğu 78 ton yardım teslim edilmişti. Deprem sonrası vakaların artacağını uzmanlar belirtiyordu. Endonezya aşı yardım paketi deprem öncesinde de tedarikinde sıkıntı yaşanan aşıları hızır gibi yetiştirmişti. Belki bir gün Hıfzıssıhha da yeniden açılır aşı üretimine devam eder, kendi yaramızı kendimiz sararız.
