Faruk Bildirici: Film afişini gerçek sanıp haber yaptılar

Gupse Özay'ın Hollanda'da yaşayan ve komedyen olan kardeşi Betal Özay, Edirne’de film çekimi için astığı afişleri elektrik direğinde unuttu, gazeteciler olayı gerçek sanıp haber yaptı, okurlar ise 'Tombul Jos'un peşine düştü. Olay Hollanda basınına da yansıdı.

Unutulan bir film afişi nedeniyle yaşananları kişisel sitesinde anlatan Medya Ombudsmanı Faruk Bildiri, olayı "Gazetecilik komedisi" olarak değerlendirdi.

Bildirici'nin anlatımına göre, olay şöyle yaşandı:

"Telefonunun günlerce çıldırmış gibi susmamacasına çalmasına neden olan süreç, birkaç hafta önce Edirne’ye gitmesiyle başladı. Parayı bastıran uluslararası mafya baronlarının 'Türk vatandaşlığı' almasını, Türkiye’nin suçluların sığınağı haline gelmesini hicveden bir kısa film çekmeye karar vermişti.

Betal Özay, 'Anadolu’da korku ve nefret' adlı kısa filmde Hollandalı uyuşturucu baronu 'Bolle Jos'u, Türkçesiyle 'Tombul Jos'u Türkiye’de arayan bir gazeteciyi canlandırıyordu. Hollanda’da, gerçek adı Joseph Leijdekkers olan 'Bolle Jos' lakaplı uyuşturucu baronunun da ülkesinden kaçtıktan sonra Türkiye’ye sığındığı söyleniyordu.

Çekim sırasında Betal Özay, 'Bolle Jos'un fotoğrafının yer aldığı 'Wanted' afişlerini, Edirne’de direklere astı. Afiş, esprili bir dille hazırlanmıştı; kurgu olduğu hemen belli oluyordu:

'Türkiye’ye gitmek üzere evinden ayrıldığından beri kendisinden haber alınamayan, Hollanda milli takımının oyuncusu Bolle Jos’u gören herkesin aşağıdaki cep telefon numarasını aramasını rica ediyoruz. Hollanda’nın gururu Bay Bolle Jos’un nerede olduğuna dair somut bilgi paylaşan herkese 300 bin Euro ödül verilecek.'

Filmin çekimi bittikten sonra da bütün afişleri topladılar. Fakat birkaç gün sonra afişte yazdıkları telefon numarası sürekli çalmaya başladı. Sadece Türkiye'den değil, Almanya'dan, Hollanda'dan, İngiltere'den, Bosna'dan, hatta Afrika'dan bile arıyorlar; 'Bolle Jos'u gördüklerini ve nerede olduğunu bildiklerini söylüyor; ödülün kendilerine verilmesini istiyorlardı.

Meğerse afişleri toplarken Saraçlar Caddesindeki bir afişi geri almayı unutmuşlar, onu görenler de gerçek sanıp aramaya başlamıştı. Betal Özay, çareyi telefonunu kapatmakta buldu.

GAZETECİLER DE YUTTU NUMARAYI

Fakat Hollanda Milli Takımı’nın 'Tombul Jos' adlı oyuncusunun Edirne’de arandığına inanan sadece 300 bin Euro’nun peşine düşen insanlar olmadı. Gazeteciler de inandı, önce yerel medyada, sonra da birbiri ardına haberler yayımlanmaya başladı.

İlk olarak 17 Temmuz’da Edirne TV, Edirne gazetesi, Edirne Ahval, Haberjet ve Batı Ekspres, 'Tombul Jos Edirne’de aranıyor' haberleri yaptılar. Anlaşılan 'Bolle Jos'un kim olduğuna Google’dan bakmışlar, aranan bir uyuşturucu baronu olduğunu görünce afişteki ifadelere hiç takılmamışlardı. Bayağı da süslemişlerdi haberi, 'Hollanda basınının Türkiye’de yaşadığını öne sürdüğü' belirtiliyor, 'Leijdekkers’dan uzak durulmalı, direkt polise haber verilmeli' gibi uyarıda bulunuluyordu habere.

Aynı gün İhlas Haber Ajansı da 'Edirne’de Hollandalı baron, ‘Wanted’ afişiyle aranıyor' başlığıyla haber yaptı. Ardından Edirne’deki afişe uydurulan haber, hızla internet medyasında ve sosyal medyada yayıldı. İHA’nın müthiş haberi, Akşam, Hürriyet, Haberler, Haber7, Sputnik, Sabah ve Milliyet gibi sitelerde de kullanıldı. En havalı başlık da Karar’daydı; 'Bu adama iyi bakın! Görene 300 bin Euro ödül verilecek: O ilin sokaklarına asıldı'.

Aradan günler geçtikten sonra bu kez Halktv.com.tr, aynı haberi özelmiş gibi imzalı olarak yineledi. 24 Temmuz’da yayımlanan Halktv haberinde 'Hollanda, baronu Edirne’de arıyor' başlığı yer alıyordu. Bu haberde de önceki bilgiler tekrarlanmış, afişte neler yazdığının çevirisine yine gerek duyulmamıştı. Halktv’nin haberini, başka siteler de kullandı ve sosyal medyada epeyce ilgi gördü.  

HOLLANDA MEDYASI: BU DELİLİK

Türkiye medyasında bu kadar hızla büyüyen 'mizansen afişi unutma' vakası, Hollanda medyasının da ilgisini çekti. Parool sitesinde alaysı bir dille kaleme alınan haberde 'Hollandalı uyuşturucu baronu Jos Leijdekkers'in yakalanması, Amsterdamlı Türk sanatçı Betal Özay'ın hicivli projesi bu hafta internette viral hale gelene kadar Türkiye'de büyük bir haber değildi. 'Bolle Jos burada bir heyecan haline geldi. Gruplar onu sokak sokak arıyor' denildi.

De Standaard’daki 'Bir afişi unuttuk: Yüzlerce Türk uyuşturucu baronu Bolle Jos’un peşinde' başlıklı haberde de bu gelişmelerin 'kontrolden çıkan bir şakanın sonucu' olduğu vurgulandı. Haberi hazırlarken Betal Özay ile de konuşulmuş. Özay, 'bu delilik' deyip anlatmış:

"Aslında bu bir dikkatsizlikti; asla niyetimiz bu değildi. Bu insanların hepsi çok ciddi. Çoğu zaman vaat edilen ödülün bir kısmını hemen kendilerine aktarmamı istiyorlar. Bütün bu insanlar bir hayaletin peşinde. Bu büyük, kolektif bir halüsinasyon.

Filmimiz gelecek yıl gösterime girecek. Bunların hepsini filmime dahil edeceğim. Beni arayan ihbarcılardan bazılarıyla röportaj yapmaya çalışacağız.'

De Standaard’daki haberde, Betal Özay’ın, o afişi Edirne’de direğe asarken çekilmiş bir fotoğrafı da yer alıyordu. Bu fotoğraf ile Türkiye’de yayımlanan haberlerde kullanılan afiş ve asılı olduğu direk aynı.

'TOMBUL JOS' TÜRKİYE’DEN KAÇTI

Türkiye medyasında çıkan, Hollandalı uyuşturucu baronunun Edirne’de arandığına ilişkin haberlerin doğru olan tek unsuru, 'Tombul Jos'un Hollanda’dan Türkiye’ye kaçmış olduğu. 'Baron istilası' adlı kitabında Türkiye’ye yerleşen uluslararası uyuşturucu baronlarının çetelesini çıkaran gazeteci Timur Soykan, 24-26 Temmuz’da BirGün’de üç gün üst üste 'Tombul Jos'un Türkiye serüvenini aktardı; aktardıkları tam bir skandaldı.

Jos, 4 Temmuz 2020 tarihinde Türkiye’ye gelmiş, hem sahte isimle hem de kendi ismine iki ayrı oturma izni almıştı. Sonra da 'Türk vatandaşı' olmak için çalışmış ama hakkında 'Kırmızı Bülten' çıkarıldıktan sonra Mayıs 2021’de hiçbir engelle karşılaşmadan özel jetiyle Abhazya’ya kaçmıştı.

Soykan’ın yazdıkları, 'mizansen film afişi'ni görenlerin Edirne’de aradığı Jos’un Türkiye’de olmadığını ortaya koyuyor" diyerek olayı anlatan Bildirici, olayın haber yapılması aşamasına da dikkat çekti ve "Gazetecilik komedisi" yorumu yaptı.

GAZETECİLİK KOMEDİSİ

"'Edirne’de Hollandalı baron, ‘Wanted’ afişiyle aranıyor' haberlerini, neresinden tutsanız elinizde kalıyor" diyen bildirici, haberin yapılış sürecine ilişkin şu değerlendirmeyi yaptı:

"Bir gazeteci, bir direkte asılı bir afiş gördüğünde ne yazdığına bakmadan, üzerindeki telefon numarasını aramadan, böyle bir uyuşturucu baronunun neden Edirne’de arandığını düşünmeden, araştırmadan haber yazar mı? Bu baronunun futbolcu olduğunun yazılmasına neden aldırmaz?

Bu haberler bir gazetecilik rezaleti. Bu haberi yazanlar, afişi görünce hiç şüphelenmemişler, hiç araştırmamışlar. Film için düzenlenmiş mizansen afişi gerçek sanıp haber yapmışlar. Daha da üzücü olanı, muhabirlerin yazdığı haberler editoryal kontrolden geçmeden yayına verilmiş; onlarca haber sitesi de kopyalamış.

Ne yazık ki, böyle bir haberin yazılıp yayımlanabilmiş olması, habercilik reflekslerinin ne kadar zayıfladığını, şüphe duygusunun neredeyse yok olduğunu, araştırma alışkanlıklarının yitirildiğini gösteriyor."