Depremler; fay hareketleri, volkanik aktiviteler ya da çeşitli çökme mekanizmaları sebebiyle meydana gelmektedir. Ancak Dünya’da meydana gelen depremlerin en yaygın kaynağı faylar olduğundan “deprem nedir?“, “fay nedir?” gibi sorulara genel olarak bu iki kavramın birbirleriyle ilişkisi üzerinden cevap verilmektedir.
Fay Nedir?
Fay, yer kabuğu parçalarını oluşturan plakaların sınırları ya da bu plakaların zayıf noktalaranda oluşan kırıklardır. Yer kabuğunda meydana gelen kırılmalara bağlı olarak ortaya çıkan enerjinin dalgalar halinde çevreye yayılmasıyla ortaya çıkan sarsıntılar sonucu, yeryüzünde depremler meydana gelmektedir.
Fay hatları ve fayların deprem yaratma nedenlerini anlamak için öncelikle yer kabuğunun yapısını kabaca incelemek gerekmektedir. Aşağıdaki şekilden de görülebileceği gibi Dünya’nın merkezinde çekirdek, onun üzerinde manto ve litosfer tabakası bulunmaktadır.
İç içe geçmiş bu katmanlar arasında yoğunluk ve büyük sıcaklık farkları bulunmaktadır. Bu farklılıklar nedeniyle yer kürede çeşitli akımlar ve hareketler (konveksiyonel akım) meydana gelmektedir. Özellikle mantonun üst bölümü olan astenosfer tabakası kısmen akışkan ve hareketli bir tabakadır. Bu tabaka üzerinde ise katı litosfer (taş plaka) bulunmaktadır. Bu litosfer tabakası da genel olarak sanılanın aksine tek parça halinde değil, adeta yap-boz parçalarını andıran parçalı ve tabakalı bir yapıdadır. Dünyamız üzerindeki litosferik levhalar aşağıdaki haritada gösterilmektedir.
Tektonik levha ya da plaka olarak adlandırılan ve birbirlerinin içlerine geçmiş bu plakalar sürekli hareket halindedir. Bu hareketler aslında oldukça küçük, yıllık 3-5 cm mertebelerinde hareketlerdir
İşte bu levha sınırları olan fay hatlarında bu levhalar birbirleriyle temas halindedir. Tahmin edileceği üzere bu levha sınırları Dünya’nın en önemli ve deprem yaratan fay bölgelerini oluşturmaktadır. Birbirleriyle itişen ve sürtüşen levhalarda birbirlerine göre hareket meydana gelmeden önce bu bölgelerde büyük enerjiler birikmektedir. Biriken enerji, bu bölgeyi harekete geçirecek boyuta ulaştığında ise ani ve büyük hareketlerle kırılmalar oluşturmaktadır.
İşte bu levha sınırları olan fay hatlarında bu levhalar birbirleriyle temas halindedir. Tahmin edileceği üzere bu levha sınırları Dünya’nın en önemli ve deprem yaratan fay bölgelerini oluşturmaktadır. Birbirleriyle itişen ve sürtüşen levhalarda birbirlerine göre hareket meydana gelmeden önce bu bölgelerde büyük enerjiler birikmektedir. Biriken enerji, bu bölgeyi harekete geçirecek boyuta ulaştığında ise ani ve büyük hareketlerle kırılmalar oluşturmaktadır.
Benzer kırılmalar bu sınırların dışında, levha içlerinde zayıf bölgelerde de meydana gelebilmektedir. Ayrıca faylar, yer kabuğundaki birbirine doğru hareket eden sıkışma kuvvetleriyle oluşabileceği gibi, birbirine göre ters yönde olusan genişleme kuvvetleriyle de gelişebilirler.
Yorum Yazın