Medeni Kanun’da değişiklik öngören kanun teklifi, Hasan Bitmez önerisi, yasama çalışmaları

Hülya Özmen- Muhalif

TBMM Başkanvekili, CHP Denizli Milletvekili Gülizar Biçer Karaca, parlamentoda görev yapan kadın muhabirlerle çay sohbetinde bir araya geldi. Karaca, yasama çalışmalarından, Genel Kurul’un 12 Aralık 2023 günkü oturumunda kürsüde geçirdiği rahatsızlık sonrasında hayatını kaybeden Saadet Partisi Kocaeli Milletvekili Hasan Bitmez olayı ve ‘kadının soyadı’ tartışmasında, eşler arasındaki farklı muamelenin sonlandırılarak ortak kararla soyadı kullanabilmelerinin sağlanmasını öngören kanun teklifine ilişkin önemli bilgileri paylaştı.  Karaca, Anayasa Mahkemesi tarafından iptal edilerek mülga haline gelen Türk Medeni Kanunu’nun 187’nci maddesindeki evlilik birliğinde “Kadının Soyadı” düzenlemesinin yerine, eşler arasındaki farklı muamelenin sonlandırılarak ortak kararla soyadı kullanabilmelerinin sağlanmasını öngören kanun teklifini TBMM Başkanlığı’na sundu. 3 maddelik  kanun teklifi, eşlerin her birinin evlilik öncesi soyadını kullanma hakkı olduğu ve eşlerin aile soyadını kendi aralarında belirleyebilecekleri, aile soyadı seçilmeyen eş, kendi soyadını da aile soyadı önünde kullanabileceğini öngörüyor.

Bitmez’in başını çarptığı mermer

Genel Kurul’un 12 Aralık 2023 tarihindeki oturumunda kürsüde fenalaştıktan sonra kaldırıldığı hastanede hayatını kaybeden Saadet Partisi Kocaeli Milletvekili Hasan Bitmez, olayının kendisini derinden etkilediğini anlatan Karaca, düşerken başını çarptığı kürsü mermerine çözüm bulunması noktasında ilgililerle paylaştığı görüşünü anlattı. Mermerle ilgili yapılacak yeni bir düzenlemenin zaman alacağı konusunda verilen bilgiye de dikkat çeken Karaca, kısa süreli önlemlerden birini mermerin üstünün kaplanması olarak belirtti.  

28. yasama döneminin bir önceki döneme göre daha gergin geçtiği gözlemini anlatan Karaca, bu sorunun katılımcı demokrasi ile aşılacağını düşünüyor. Karaca’ya göre, milletvekilleri ne kadar çok konuşursa, taleplerini dile getirirse gerginlik azalır.  

Karaca’nın Meclis Başkanlığına sunduğu ‘kadının soyadı’ kanun teklifi

Anayasa Mahkemesi tarafından 28 Nisan 2023 tarihinde Resmî Gazete’de yayınlanan Türk Medeni Kanunu’nun 187’nci maddesindeki soyadı düzenlemesine ilişkin iptal kararı gereği 9 aylık süre 28 Ocak 2024 tarihinde doldu. Anayasa Mahkemesi tarafından verilen iptal kararının ardından, TBMM’de somut adım; TBMM’nin tek kadın Meclis Başkanvekili Gülizar Biçer Karaca’dan geldi. Biçer Karaca; Türk Medeni Kanunu’nda Değişiklik Yapılmasına İlişkin Kanun Teklifini TBMM’ye sundu.

Kanun teklifinin gerekçesi:

SOYADI TAŞIMAK, BİR HAK VE KİŞİLİĞİN PARÇASIDIR: Türk Medeni Kanunu’nda “Kadının Soyadı” başlıklı 187’nci maddesinin birinci cümlesindeki düzenleyici husus, İstanbul 8’inci Aile Mahkemesi tarafından Anayasaya aykırılık iddiasıyla Anayasa Mahkemesi’ne taşınmış ve Anayasa Mahkemesi’nin 22/02/2023 tarih, 2022/155 Esas ve 2023/38 Karar sayılı iptal kararıyla, Resmî Gazete’de 28/4/2023 tarihinde yayınlanarak sonuç doğurmuştur. Anayasa Mahkemesi’nin atıf yapılan kararı incelendiğinde; kişiliğin bir parçası olan soyadını taşımanın yalnızca bir yükümlülük değil, aynı zamanda Anayasa’nın 20’nci maddesi kapsamında bir hak niteliğinde olduğu belirtilmiştir.

AYM’DEN EŞİTLİK İLKESİ VURGUSU: Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nin de anılan hakkın Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin 8’inci maddesi kapsamında yer aldığını kabul etmiş olması ile birlikte; hem kanun önünde eşitlik ilkesinin hayata geçirildiğinden söz edilebilmesi ile kadın-erkek eşitliğinin tam anlamıyla sağlanması gerektiği vurgulanmış, anayasa koyucunun eşitlik ilkesinin eşler arasındaki görünümüne verdiği önemin altı çizilmiştir.

EŞLER ARASINDA FARKLI MUAMELEYE SON: Evlenmeden önceki soyadının evlendikten sonra da kullanılması yönünde kadın ile erkeğin karşılaştırmaya müsait şekilde benzer durumda oldukları sonucuyla, erkeğin evlenmeden önceki soyadını evlendikten sonra da tek başına kullanabildiği halde, kuralla kadının evlenmeden önceki soyadını evlendikten sonra ancak kocasının soyadının önünde kullanabileceği öngörüldüğünden, karşılaştırmaya müsait şekilde benzer durumda eşler arasında cinsiyet temelinde farklı muamelenin yapıldığı tespit edilmiştir.

BENZER DURUMDA OLANLARA FARKLI MUAMELENİN NESNEL NEDENİ YOK: Anayasa Mahkemesi’nin bir diğer tespiti; benzer durumda olanlara farklı muamele yapılmasının nesnel ve makul bir nedeninin bulunmadığının değerlendirilmesinde kamu otoritesinin belirli ölçüde takdir yetkisinin bulunduğu ön kabulüyle; evlenmeden önceki soyadının evlendikten sonra da tek başına kullanılması bağlamında kadın ve erkek arasında kuralla öngörülen farklı muamelenin eşitlik ilkesini ihlal ettiği sonucuna varmasıdır.

AYM İPTAL KARARININ GEREĞİ YASAL DÜZENLEME YAPILMALI: Anayasa Mahkemesi’nin iptal kararıyla birlikte, Türk Medeni Kanunu açısından eşler açısından soyadı hakkının ne şekilde tesis edileceğinin düzenlenmesi zarureti hasıl olmuş, kanun teklifi ile bahse konu hususların kanunilik prensibi gereği düzenlenmesi amaçlanmaktadır.

TÜRK MEDENİ KANUNUNDA DEĞİŞİKLİK YAPILMASINA İLİŞKİN KANUN TEKLİFİ

MADDE 1- 22/11/2001 tarihli ve 4721 sayılı Türk Medeni Kanunu’nun 187 nci maddesi aşağıdaki şekilde yeniden düzenlenmiştir.

“III. Eşlerin Soyadı

Madde 187-

“Eşler, her birinin kendi evlilik öncesi soyadını kullanmaya devam etmek istediklerini veya eşlerden hangisinin soyadını ortak aile adı olarak kullanacaklarını seçebilirler. Bildirim eşlerin imzasıyla evlendirme memuruna yazılı olarak yapılır.

Aile adı kendi soyadı seçilmeyen eş, önceki soyadını aile adı önünde kullanabilir. Evlenme öncesi iki soyadı taşıyan eş, aile adı olarak yalnız bir soyadını verebilir veya eşinin soyadının önünde kullanabilir.”

MADDE 2- Bu Kanun yayımı tarihinde yürürlüğe girer.

MADDE 3- Bu Kanun hükümlerini Cumhurbaşkanı yürütür.