Muhalif Özel / Oğuz Büber
Shanta Shrestha Trust ismiyle oluşturulan çalışma komitesinin başkanı Sudha Tripathi, “Shanta’yı tanımlayacak tek bir kelime var, o da ‘devrimci’dir” diyor. Ve ekliyor, “"Yanlış olan ve mazlumlara zarar veren her şeye karşı savaşacaktır."
1935'te devrimci Mohan Maya Shrestha ve Anandlal'ın çocuğu olarak dünyaya gelen Shanta Shrestha, Nepal'deki ilk okullardan biri olan Shanti Nikunj'a kayıt olmuştur.
Shanti Nikunj'da, kendini demokrasi ve cumhuriyetçilik fikrine şiddetle adamış bir grup öğretmenin tedrisatından geçen Shrestha özgürlüğe olan tutkusunu güçlendirdi. Shrestha, “Ne anlama geldiğini anladığımdan beri cumhuriyetçilik için savaştım” diyor.
Odasının duvarında asılı olan bir resim de bu dediklerini kanıtlar nitelikte. Rana rejiminin kontrolü sağladığı 1947 tarihli bu fotoğrafta piknik bahanesiyle bir araya gelen 'Nepal Kadınlar Derneği'nin kurucu üyeleri bulunuyor. Aynı kadınlar eşik hak talep edecek bir kadın örgütünün de oluşumunu tamamlıyorlar.
Bu dönem kadınların reşit olduklarında bir erkek olmadan evden çıkmalarının yasaklandığı bir zamanı kapsıyor. Kadınlardan oluşan o grup ise tüm kuralları çiğnemişti.
Aynı yıl, bu derneğe üye kadınlar; kadınlara oy hakkı talep etmek için yetkililerin üzerine yürümüştü. Heyetin en genç üyesi Shanta Shrestha, henüz sadece 12 yaşındaydı.
Başka bir duvarda 1951 tarihli başka bir resim var. İçinde enerji dolu, çığlık atan iki genç kız var. Genç Shanta Shrestha yumruğunu havaya kaldırıyor. Görselin altında, “İngiliz Diplomatların Gauchar Havaalanı'na gelişinde Rana rejimine karşı gösteri yapan Kongre üyesi Nepalli kızlar." yazıyor.
Kral Tribhuvan ailesiyle birlikte Hindistan'a kaçtığında, onun destekçileri ve demokrasi savunucuları Rana rejimini protesto etmeye başlamışlardı.
Polis, kalabalığı kontrol altına almak amacıyla silahlarını çıkarmıştı. Shrestha bir polis memurunun yanına giderek onu yakasından tutmuş, silahını kapmış ve silahın içini kontrol etmişti; mermi yoktu. Durumun sahte olmasını anladıktan sonra, diğerlerine haber vermişti.
"Burada mermi yok. Bizi kandırmaya çalışıyorlar” dediğini o zaman krala geri gel, diye bağırdığını söylüyor eski günleri hatırlayarak. " Kral Tribhuvan geri döndüğünde bizimle tanıştı ve bizim kadar genç kızların özgürlük için savaştığını gördüğü resimlerle gözlerinin yaşardığını söyledi."
Kadınların özgürlük için verdiği savaş sadece kralın dikkatini çekmemişti. Fotoğraf olayından sonra herkes bu devrimci kadınları konuşmaya başlamıştı. Havaalanın olayından kısa bir süre sonra Shrestha’yı yer altına gönderecek tutuklama emri çıkarılmıştı. Nepal’de 1951’de demokrasi ilan edilmesinden birkaç ay sonra Shrestha özgürlüğüne kavuşmuştu.
Shrestha, sonraki beş yıl süresince federasyonun diğer üyeleriyle beraber her protestoya katıldı. Çevik kuvvet polisinin tazyikli su kullanmak zorunda kaldığı ilk zamanları bile hatırlıyor. Kadınlar, Nepal Kongresi, monarşi ve Ranas arasında kurulan ittifakı protesto ediyorlardı. O dönemde yedikleri tazyikli su için, "O zaman polis tazyikli su fışkırttı üzerimize. Cildimin soyulduğunu hissedebiliyordum” diyen Shrestha "Ne kadar acı vericiydi. Ama bu bizi savaşmaktan caydırdı mı? Hiç de bile." İfadelerini kullanıyor.
Panchayat döneminden eski bir bakan olan Prayag Raj Singh Suwal, “Ne zaman bir protesto olsa oradaydı” diyor.
İlan edilen demokrasi ise uzun sürmedi ve Nepal Panchayat sistemine kaydı.
Sonrasında Shrestha, Radyo Nepal'de program yapımcısı olarak üç buçuk yıl çalıştı. Sekiz yıl boyunca da, kadın meselelerini tartıştığı bir saat yayın süresi olan günlük bir programa ev sahipliği yaptı.
Şimdi Shanta Shrestha Trust'ın beş mütevelli heyetinde yer alan ve o zamanlar öğrenci olan Dwarika Man Pradhan, “Radyoda farklı sesini duyduğumu hatırlıyorum” diyor.. "İstediğini söyleyemedi çünkü her şeyin saray tarafından onaylanması gerekiyordu ve tüm programlar senaryoya uygun yazıldı ama sesinde bir sertlik vardı. Onu dinlemeden edemiyordunuz. Bunu söyleyebilirdiniz. şiddetliydi” diyor Pradhan.
Shrestha’nın Radyo Nepal’de bir işçi sendikası kurmaya çalıştığını söyleyen Pradhan, “Politik olarak doğru olmayı bilmiyordu” diyor. “Söyledikleri herkesin hoşuna gitmezdi, aklından ne geçiyorsa onları ifade ederdi. Ama saf bir kalbi vardı” diyerek Shrestha’nın karakterini anlatıyor.
Shrestha’nın yetmiş yıllık faal hayatında; siyasi analiz ve eleştiriler, 108 şiirden oluşan bir antoloji, 30 öykü, oyun, anı ve düşünce koleksiyonunu içeren 13 yayın bulunuyordu.
Nepal'in feminist edebiyatına ilişkin geniş bilgi birikimine sahip olan Sudha Tripathi, “Onun hikayeleri gördüklerinin yansıması” diyor. “Baskı, sosyal adaletsizlik, özgürlük ve eşitlik mücadelesinin işlendiği hikayelerde tekrar eden temalar yer alıyor.”
Kitaplarından ikisi Maoist isyan sırasında yaşanan gerçek olaylara dayanıyor. Şu anda Ulusal Kadın Komisyonu üyesi olan eski bir direnişçi Manu Humagain, hareketin zirve yaptığı günleri hatırlıyor. Humagain'in o dönem kalacak bir yere ihtiyacı vardı. “Katmandu'da kim bir Maoist'in o dönemde yanında kalmasına izin verir ki? Hiç kimse, ama tabi ki Shanta didi, ”diyor. “Sisteme karşı isyan etmek isteyen kadınları gerçekten destekledi.”
Shrestha, Nepal Kongresi'ni otuz yıldan fazla bir süre destekledi, ancak hiçbir zaman partinin üyesi olmadı. Maoistlerin partisine de katılmadı ancak hareketin kadınları öne çıkarma başarısına hayran kaldı. Kadınların Maoist devrim sırasında gerçek anlamda ön plana çıktığını söyleyen Shrestha bu durumu, “hareketin en büyük başarılarından biri” olarak tanımlıyor.
2008 yılında, 73 yaşında ve aynı zamanda geçici yasama meclisi üyesi (bağımsız aday) olan Shanta Shrestha, (o zamanki) NKP-Maoist adına başkan yardımcılığına adaylığını sundu. Mevcut başkan yardımcısı Parmanandha Jha'ya kaybetti.
Kendisi o zamandan beri sakin bir hayat yaşıyor. Hayranları ve Nepal'in tarihini yaşamış birinden dinlemek isteyenler tarafından düzenli olarak ziyaret ediliyor. Mirasının devam edebilmesi için bir vakıf açması konusunda ısrar edenler de ailesi ve arkadaşlarıydı.
“Aslında bir vakıf açmayı hiç düşünmemiştim ama sonra insanlar bana kadınlara ilham verebileceğimi söylediler. İşte o zaman ilerlemeye karar verdim,” diyor yayınlanmamış devasa bir çalışma yığınını işaret ederek…
Gazete kupürlerinin, eski fotoğrafların, tebrik belgelerinin ve notların yanına yığılmış bu yayınlanmamış yazılar, Shrestha'nın tek başına yaşadığı bir binanın dördüncü katında devasa bir alan kaplıyor. Shrestha ayrıca hiç evlenmedi.
Shrestha'yı 1970'lerden beri tanıyan ve Japonya'nın eski büyükelçisi Bishnu Hari Nepal, "Efsanevi biri. O ilham verici. Aslında, onun Nepal'in bir sonraki başkanı olmayı hak ettiğini düşünüyorum” diyor. Bazı hayranları gibi Nepal de zaman zaman "Shanta didi"yi ziyaret etmeyi ve onu dinlemeyi seviyor. Geçmişinden hikayeler anlatırken gözlerinin parladığını söylüyor.
Bir hikaye anlatıcısı olan Shanta Shrestha’nın anlatacak çok şeyi var…
Shrestha’nın dünyasına biraz daha geniş açıdan bakmak isterseniz İstanbul Bieanali’ni de ziyaret edebilirsiniz. 17.’si düzenlenen İstanbul Bieanali’nde bir bölüm de Nepal’deki kadın hareketinin tarihine ayrılıyor. Pera Müzesi’nde bulunan görsel ve metinlerde o günlerin yansımalarını görebilirsiniz...
