2016 yılında havaalanında dolaşırken rasgele satın aldığım kitabı bir solukta okumuş ve çok etkilenmiştim. Türkçeye “Dağlının Ağıtı: Bir Aile ve Kültür Krizi Hatıratı” olarak çevrilebilecek “Hillbilly Elegy: A Memoir of a Family and Culture in Crisis” kitabının yazarı, şimdi 2024 ABD seçimlerinde Trump’ın başkan yardımcısı olarak yarışacak olan James David Vance. J.D. Vance Kentucky’ li yoksul ve sorunlu bir ailenin çocuğu olarak Middletown Ohio’da doğup büyümüş. Henüz 40 yaşında olan bu genç adamın görüp geçirdikleri yaşını ikiye katlayacak nitelikte. Madde bağımlısı annesi ayakkabı değiştirir gibi sevgili değiştirip, biricik oğluna her gün yeni bir isim takacak kadar kaymış olsa bile ona olan sevgisini hiç yitirmemiş. Öğrenmek hep en büyük tutkusu olmuş. Aç yatıp, aç kalktığı günlerde hırsızlık yapmamış. Çalışarak kazandığı parayı hep annesine veya anneannesine vermiş. Eli maşalı anneannesinde, annesinin ona veremediği şefkati bulmuş. Ama kızınca gözü dönen yaşlı kadının meşin kemer dayağından nasibini aldığı günler de çok olmuş. Liseyi bitirdiği 2003 de annesinin yeni erkek arkadaşı yüzünden uyuşturucuya başlamaktan, anneannesinin yetişmesi sayesinde kurtulmuş. Onun zorlamasıyla orduya katılmış. Deniz piyadesi olarak gönderildiği Irak’ta altı ay savaş muhabiri olarak görev yaptıktan sonra, 2. Deniz Uçağı Bölümü Halkla İlişkiler görevlisi olmuş. Askerliği bitince ordunun sağladığı maddi destekle gittiği Ohio Üniversitesini 2009 da üstün başarı ile bitirmiş. Kısacası Vance’in hayatı sıra dışı bir başarı hikâyesi. Ama hikâyenin en önemli kısmı, gözlemlerine dayanan ekonomik, sosyal, siyasal ve psikolojik değerlendirmeler. Vance kitabında sefalet içinde geçen çocukluğunu, dramatik aile hikâyesini en ince ayrıntısına kadar okurla paylaşıyor. Küçük yaştan itibaren hem okumak hem de çalışmak zorunda kaldığını, düşük ücret karşılığı yaptığı kol gücüne dayanan ağır işleri anlatırken, bu geçici işlerin artık birçok alanda buharlaştığına dikkat çekiyor. Bazı işlerin giderek yok olacağı bilinen bir gerçek. Ama yeni iş alanlarına ayak uyduramayan nice J.D. Vance bundan sonra ne yapacak? Yeniden eğitim alamayan veya alma kapasitesi olmayan insanlar yaşamlarını nasıl sürdürecek? Çalışmadan sosyal yardımla mı? İşte onun bu konudaki tespitleri çok önemli.
Etkileyici bir Film ve Ötesi
Vance’in yaşamında kendisi aile içi şiddet mağduru olarak büyüyen ruh hastası denecek kadar dengesiz bir annenin karanlık gölgesi var. Buna karşılık haşin, ilgili ve yön verici anneannenin varlığı Vance’in bataklıktan kurtulmasında etkili. Ama asıl üniversite yıllarında karşısına çıkan Usha Chilikuri, onu yaralı bir çocuktan başarılı bir genç adama dönüştüren sihirli değnek. Usha, Ohio Üniversitesinden sonra hukuk öğretimi için Yale’e giden Vance için önce adeta “Ruhani lider (Vance’in deyimi ile Yale Spritual Leader)”, sonra ruh ikizi ve eşi. Usha da Vance gibi bir hukukçu. Küçük kasabalı bir ailenin muhafazakâr Hristiyan çocuğu Vance’in bu iyi huylu ve akıllı Hindu kıza gönlünü kaptırması her halde en büyük şansı. Usha sevdiği adamı uzun soluklu koşuya hazırlayan asıl yaşam koçu.
Kitap kısa bir süre sonra sinema filmi oldu. 1960 larda Amerika’nın güneyindeki hayali küçük kasaba Mayberry’de geçen “Andy Griffith Show” adlı televizyon komedisinde kasabanın Şerifi Andy Taylor’ın oğlu de Opie rolünü oynayan dünün çocuk yıldızı Ron Howard, başarılı bir yönetmen olarak 2020 de Vance’in hayatını “Hillybilly Elegy” adıyla vizyona soktu. Filmde Gabrielle Basso, Vance, annesi Bev rolünü Amy Adams, Vance’in yetişmesinde büyük rol oynayan anneannesi Mamaw’ı Glenn Closs ve nihayet Usha’yı Freida Pinto oynadı. Tüm oyuncular o kadar başarılıydı ki kitap kafamda daha da hacim kazandı. Pandemi sonrasında ABD ne ilk gittiğimde seyretme imkânı buldum. Kitaptan daha etkileyiciydi.
Vance’in Ohio kadar aile köklerinin bulunduğu Apalaş dağlarına ve özellikle Kentucky’e duyduğu derin sevgi ve bağlılık göz yaşartıcı. Anneannesinin sert-sevecen disiplinini bir değer olarak yücelten Vance küçük kasaba kültürünü eleştirirken onun iyi yönlerini koruyup, sorunlu yönlerini aşmanın arayışında. Taşralıların ufuksuzluğunu, yeniyi kabul etmeye gösterdikleri direnci kendisi aşabilmiş. Bu gençler için iyi bir örnek. Onun kabuğunu kırıp çıkmasında anneannesinin ve kendi iradesinin rolü büyük. Ordunun ve Irak deneyiminin üzerindeki etkisini ne kitapta, ne de filmde açıkça görmek mümkün. Ama bizdeki “Ali okulu” mutlaka “ Johny okulu” olarak etkili olmalı. Yaradılıştan olan yetenekleri, üstün zekâsı, duygusallığı ve duyarlılığı kadar iyi ahlakı kişiye özgü özellikleri.
Vance’in Çıkmaz Sokaktan Washington’a Çıkan Yolu
Kitapta, kendisi çocuk yaşta ağır işlerde çalışarak geçim sıkıntısı çekerken, işsizlik desteği alanların sosyal refah fonlarını pahalı cep telefonlarına harcayarak çarçur etmesine dikkat etmiş. Bunu sosyal yardım dağıtımındaki denetimsizlik ve kullanımındaki sorumsuzluk olarak değerlendirmiş. Vance, 2016 dan itibaren Amerikan toplumundaki sosyal yaraların sarılması için eğitim, madde bağımlılığı ve sosyal yardım gibi konulara çözüm arayışı içinde. Zaten 2017 ve 2022 arasında yaptığı çalışmalar onu ulusal siyasete hazırlayan ve 2023 de ABD senatosuna taşımış durumda. Vance ABD siyasetinde senatör olarak oynadığı rolü şimdi başkan yardımcısı olarak sürdürme şansına oynuyor. Eğer Kasım seçimlerinde Trump’la birlikte seçilir ve başkan yardımcısı olursa, yoksulluğu çok iyi bilen bir insan olarak yoksulluk kültürünün istismarına olan itirazını, bireysel ve toplumsal sorumluluk anlayışını sosyal politika tercihlerinde daha fazla görmek mümkün olacak. Şimdi Vance’in Cumhuriyetçi parti için bir gençlik ve entelektüel kazanım olduğu konusunda bir görüş birliği oluşmuş durumda. Onun Cumhuriyetçi gündeme yeni bir katkı olduğu, denetimsiz popülizme ise yeni bir ideolojik boyut getirdiği düşünülmekte. Üstelik bu görüş bazı Demokrat parti seçmenine ve özellikle kararsızlara da hitap ediyor. Tabii asıl ilginç olan, Vance’in Trump gibi zengin, şımarık, ilkesiz, kolay yalan söyleyen ve akde vefa nedir bilmeyen bir politikacıyı daha önce şiddetle eleştirirken, Cumhuriyetçi Parti senatörü olarak, 31 Ocak 2023 den itibaren onaylamaya başlaması. Belki Demokrat Partinin bıraktığı boşluklar, benimsediği aşırılıklar, belki de Vance’i fark edip zamanında Demokrat Parti saflarına çekememeleri bunda etken. Ama kendisini “liberalizm sonrası sağ” akımın temsilcisi olarak tanımlayan Vance’in Trump tercihinde, muhafazakârlığının etkisini düşünmek gerek.
Vance’in Politika Gündemi
Geldiği yoksul muhafazakâr, küçük kasaba kökeni ona ekonomik popülizme savrulma eğilimi verse bile o denetimli bir ekonomik milliyetçilikten yana. Bu sosyal yardım fonlarının kullanılmasında daha fazla denetim ve seçicilik, belki bu fonların kısılmasında bir tercih olabilir. Aynı zamanda daha fazla iş imkânı yaratmak için dış ticarette korumacılık, Çin’e, AB ye yeni ithalat engelleri demek. Vance serbest piyasa kapitalizmine karşı olduğunu her fırsatla açıklıyor. Ama ABD de şimdi onu destekleyen büyük sermayeye nasıl müdahale önereceği konusu belirsiz. Yüksek vergilere de karşı. Devlet, toplum ve güvenlik onun siyasi gündemine yön veren üç unsur. Yani Cumhuriyetçi Vance, devletçi, halkçı ve milliyetçi. Sadece bizim anladığımız anlamda laik ve devrimci değil. Dinle devlet işlerini eşcinsel evlilik ve kürtaj konularına gelince birbirine bağlıyor. Ama müstehcen yayın karşıtlığı çocuk büyüten orta sınıf ailelerin endişelerine iyi bir yanıt. Klasik anlamdaAile, Vance’in gündeminde çok önemli bir yere sahip. Bu nedenle aileyi, çocuklu aileyi ve çocuğu koruyan, kollayan aileyi savunuyor. Göçmen karşıtlığı onu Trump’a en çok yaklaştıran konu. ABD nin güney sınırını bu nedenle bir güvenlik sorunu olarak görüyor. Milliyetçi çizgisi, onun İngilizceyi ABD nin tek resmi dili olarak savunmasına neden oluyor. Vance’in dış politika tercihlerine gelince, İsrail desteği ve Çin karşıtlığı dış politika anlayışının iki direği. Rusya gündemi farklı olamaz. Ama Ukrayna’ya yardım konusunda Trump ile benzer çizgide. Dış yardım fonlarının ABD içinde uyuşturucu bağımlılığını azaltmak için kullanılmasından yana. İran’a yapılacak bir askeri müdahaleyi ise büyük bir hata olarak niteliyor. Ama olaylar ve tepkiler zaten sadece Vance’e bağlı olmayacak.
Yorum Yazın