Erdal ismini ilk kim kullandı biliyor musunuz?

M. ÖZEL

Oğuz Büber - Muhalif Özel

Sanıyorum ki çevrenize baktığınızda Erdal isimli bir tanıdık ya da akraba illaki aklınıza gelecektir. 2024 yılında Türkiye’de yaşayan bir kişi sorduğumuzda bu ismin oldukça sık duyulan isimler arasında yer aldığını söyleyebilir bize. Ama Erdal isminin geçmişi hiç de bugün hissedildiği kadar eski ve bugün kullanıldığı kadar yaygın değildi.

Erdal ismini çocuğuna ilk koyan kişi Türk devlet adamı İsmet İnönü’dür.

İsmin koyuluş hikayesine şöyle bir giriş yapalım…

Cumhuriyet en önemli isimleri arasında yer alan İsmet İnönü’nün ilk oğlu 1919 yılında İstanbul’da doğmuştur. İnönü, İzzet ismini çok değer verdiği sadrazamlık ve nazırlık görevleri üstlenmiş Ahmet İzzet Paşa’dan esinlenerek koymuştur. Ne yazık ki küçük İzzet, Sakarya Savaşı döneminde hastalanmış ve can çekişerek henüz iki yaşını göremeden hayata veda etmiştir.

1924 yılında doğan ikinci oğlunun isminde ise geleneksel bir isim tercih ederek Ömer adını koymuştur.

İsmet İnönü, 1926 yılında doğacak oğlu için ise radikal bir karara gidiyordu. İnönü tarafından icat edilen Erdal isminin hikayesini Erdal İnönü kendisi anlatmıştır:1

“1926 Haziran doğumluyum. Ben doğduğumda babam başbakandı. İsim bulmayı severdi. Ömer ismini kendisi bulmamış ama benim ve kız kardeşimin ismini babam buldu. Daha doğrusu yarattı. 'Erdal' adını, 'erkek dal' anlamında o uydurmuştu.” 

Özden Toker de ağabeyi Erdal İnönü’yü doğrulamaktadır. AA’ya verdiği bir röportajda konuyu şöyle anlatmıştır: 2

“Erdal ağabeyim, babamın bebekliğini andırdığı için babamın çok hoşuna gidiyor. Ailenin erkek evladı yani bir dalı anlamına gelen 'Erdal' ismini ağabeyime veriyorlar. Ona daha doğar doğmaz böylece birtakım sorumluluklar verilmiş oluyor.”

Erdal İnönü’nün Türkiye’nin ilk Erdal’ı olduğunu ortaya koyan çok önemli veriler var. Erdal isminin tanınırlığı ve halka nüfuz etmesinde İsmet İnönü’nün cumhurbaşkanlığının büyük etkisi bulunmaktadır. 1930’lu yıllarda, çocuklara isim verilirken başvurulan Türkçe isim kılavuzlarında Erdal ismi yer almaz. İnönü’nün cumhurbaşkanlığından önce 1928-1938 yılları arasında bu isme rastlanan yer Galatasaray olmuştur. (sıklık yüzde 0,5, n:7) Topluma göre Galatasaray’daki bu sıklık istisna teşkil etmek etmektedir. Henüz halka ulaşmış bir isim değildir Erdal. Fakat İnönü’nün cumhurbaşkanlığı sonrasında Erdal İsmi çok geniş bir alana hitap eder hale gelmiştir.

Vefa Lisesi’nde 1938’den önce doğmuş mezunlar arasında tek bir Erdal ismi varken (1928-1938 sıklık yüzde 0,1, n:1), 1938-1950 yılları arasında Erdal oranı yüzde 0,5’e (n:14) çıkmıştır.

Sivas Lisesi’nde ilk Erdal isminin 1941 doğumlu olduğu hesaplanmaktayken 1938-1950 yılları arasında Erdal oranı yüzde 0,3’e (n:5) ulaşmıştır.

Kütahya Lisesi’nde Erdal İnönü’den bir iki yıl sonra doğmuş tek Erdal’ın ardından 1939 doğumlu olarak hesaplanan ikinci Erdal’ı dahil etmek üzere 1938-1950 doğumlu mezunlar arasında Erdal oranı yüzde 0,6’ya (n:5) yükselmiştir.

 

Öğrenci isimleri arasındaki Erdal ismi artışının örneklerini daha da çoğaltabiliriz. İstanbul’da ise ismin etkileşimi Anadolu’dan daha önce başlarken, Erdal isminin sıçrama yaptığı yıl açık şekilde 1939 yılı olmuştur.

İstanbul Teknik Üniversitesi İnsan ve Toplum Bilimleri Bölümü’nden Doç. Dr. Doğan Gürpınar, bu açıdan bakıldığında Türkiye’deki tüm Erdal’ların tek bir ortak atadan türediğini ve ilk Erdal’ın Erdal İnönü olduğunu söylemektedir.3

Gürpınar ayrıca bu cumhuriyetçi deneysel ismin, atası bir başbakan ve asıl daha sonra bir cumhurbaşkanı çocuğu olduğu için tutabildiğini belirtmiş ve diğer yok olan ya da sönen deneysel isimleri karşı hayatta kalabilmesini de buna bağlamıştır. 

 

Can Dündar, Erdal İnönü Röportajı: “Sonuna kadar görevimi yaptım. Pişman olduğum hiçbir şey yok”, Milliyet, 04.11.2007Özden Toker ağabeyi Erdal İnönü’yü anlattı, Anadolu Ajansı, 30.10.2018Doğan Gürpınar, Türkiye'de Özel İsimlerin Tarihi, Nisan 2021