Giresun, Basın İlan Kurumuna mahkum mu?

Haber: Burak Aydın / Kapak Fotoğrafı: Depophotos

Basın İlân Kurumu, 2020 yılında Ordu şubesini kurarak Giresun gazetelerini, Ordu’daki şubesine bağladı. Giresun merkezde halen, Yeşil Giresun, İleri, Yeni Giresun, Giresun Ekspress ve Gündem Gazeteleri ile son 5 yıl içerisinde yayın hayatına başlayan ve sürdüren, Öncü ve Güncel Gazetesi yayınlanmakta. Giresun il ve ilçelerinde bugün itibarıyla, Basın İlân Kurumunun 3 yıllık şartlarını tamamlayıp, resmi ilân alabilen toplam 17 gazete yayımlanıyor.

Giresun il merkezinde yer alan yerel gazetelerin, yıllık resmi ilân ve reklam gelirleri ortalama 300 bini bulurken ilçelerde bu rakam 30-50 bin TL civarında. Basın İlân Kurumu, bu gelirden yüzde 15 pay alıyor. Gazeteciler arasında, Basın İlân Kurumunun 81 ilde faaliyete geçmesi ve bazı illeri komşu illere bağlaması sonrasında gazete gelirlerinin oldukça arttığı, bu yüzden de komisyon oranının azaltılması gerektiğini söyleyenler var.

Yerel gazeteler, resmi ilân alabilme hakkını kaybetmemek, günlük zorunlu tiraj rakamını (300) yakalamak için, kamu kurumları, siyasi partiler, milletvekilleri, belediyeler ve iş yerlerini abone yapma çabası sürdürüyor. Ayrıca ekonomik darboğazın bir yansıması olarak gazetelerde yalnızca rutin habercilik yapılıyor. Haberlerde büyük çoğunlukla devlet yetkililerinin ve siyasilerin açıklamaları yer alıyor. Gazetelerin hemen hepsi, haber ajanslarına abone. Yine gazeteler, resmi ilân alabilme şartlarını yerine getirebilmek adına 1-2 kişiyle gazete çıkarırken, ayda 500 TL gibi bir ücretle ajanslardan 1000’e yakın haber alıyor. Gazeteler, ajanslardan aldıkları haberin başlığını dahi değiştirmeden sayfalarında yayımlıyor. Böylece çoğu gazetede birbirinin kopyası denilebilecek haberleri görebiliyoruz. Bunun yanında Giresun halkını ilgilendiren haberler ise genelde fındık tarımıyla alakalı oluyor. Özel haberlerin çok az yer aldığı gazetelerin, haber ve köşe yazılarında, dil bilgisi ve imlâ kuralları zayıf. Kimi haber girişlerinde haberciliğin başlıca kuralı 5NK1’ya da uyulmuyor.

Naylon kadrolarla gazete

2000 yılı öncesinde Giresun’un ilçelerindeki yerel gazetelerin bile yıllık reklam ve ilan gelirleri 300-400 bin liralara  kadar çıkıyordu. (İl merkezindeki gazetelerin gelirleri ise yaklaşık olarak 1-1.5 milyon TL idi.) Ancak sonrasında özelleştirmeler ve kamu ihalelerinin merkeze çekilmesi ile birlikte gelirler düşüşe geçti. Sonuç olarak, 2015 yılından itibaren yıllık gelirler 80-90 bin TL’ye düşerken, 2019 yılında 30 binlere kadar geriledi. Gelirleri giderek azalan ilçe gazeteleri de birer birer kapanmaya başladı.

Bugün ekonomik sıkıntılar nedeniyle yerel gazetelerde çok az gazeteci çalıştırılıyor. Gazete sahiplerine göre, bir çalışanın maliyetinin 13 bin TL’yi bulduğu yerlerde gelirler 4-5 gazeteci çalıştırmaya yetmiyor. Bu nedenle, bazı gazeteler basın kartı olan, düşük sigortalı ve emekli gazetecileri çalıştırmayı tercih ediyor. Bu gazeteler naylon kadro üzerinden işlerini sürdürüyorlar. Gazetenin asli görevlerini ise yalnızca 1 kişi üstleniyor ve bu kişi hemen hemen her işi yapmak zorunda kalıyor. 

Valinin para teklifi 

Önceden, merkezdeki yerel gazeteler valiliğe, ilçedeki gazeteler ise kaymakamlığa bağlıydı. Ancak gazeteciler, valiliğin hem medya ve habercilik bilgisinin hem de denetim yetisinin zayıf olduğunu düşünüyorlardı. Bu durum, bazı gazetelerin valiliği eleştirdiği için ilan cezası almasına veya kapanmasına neden oluyordu. Valilik denetimlerinin yüzeysel olması, bazı kişilerin haksız kazanç elde etmesine ve -merdiven altı gazeteciliğin- yaygınlaşmasına da yol açıyordu. Ayrıca, valilik yerel gazeteleri sansürle tehdit etmekten de çekinmiyordu. Örneğin, 2012 yılında Giresun Valisi, yerel gazetelere -Giresun’la ilgili olumsuz haber yapmayın, oradan kazanacağınız 300-400 TL’yi ben vereyim- şeklinde konuşmuştu. Aynı Vali, Bulancak ilçesinin yerel gazetesi Gazete Egemen’i ziyaretinde de ilanlarını kesmekle tehdit etmişti. Ancak dönemin gazetecileri, köşe yazılarında Vali’ye, ilan cezasının sadece Basın İlan Kurumu tarafından verilebileceğini hatırlatmıştı.

Rabia Naz haberine sansür

Nüfusu 150 bin kişi olan Giresun’da sansür korkusu, ekonomik ve hukuki problemlerden kaçınma isteği ve şehirde neredeyse herkesin birbirini tanıması, otosansüre yol açıyor.  

Özel şirketlerle geliştirilen ilişkilerin haber diline ve içeriğine yansıdığı bir örnek Çavuşlu’da yaşandı.  Giresun’un Görele ilçesine bağlı Çavuşlu Beldesinde 2019 yılında kurulan Katı Atık ve Bertaraf Tesisinin yarattığı çevre kirliliği, belde halkı tarafından ciddi biçimde protesto ediliyordu. Ancak yerel basın, uzman görüşü alma ve çevre halkının tepkisini dile getirmek yerine, özel şirket ortaklarının sözlerini haberleştirilmekle yetindi. Çavuşlu halkı ise o dönemde yerel gazetelerdeki -Çevreye Duyarlı Tesis- başlıklı açıklamaların gerçeği yansıtmadığını, tesisin yarattığı çevre ve su kirliliğine tepki olarak eylem yaptıklarını ve yetkililerden çözüm beklediklerini haber ajanslarına iletmiş.

Giresun yerel medyasında sansür örneğine rastlamak da mümkün. Bir yerel gazete, 2018 yılında şüpheli bir şekilde hayatını kaybeden Rabia Naz ile ilgili haberi sayfalarında basmak yerine internet sitesinde yayınlamayı uygun görmüş. Gazete yönetimi, haberi sansürleme gerekçesini çalışanına -şahsi bir problem yaşamanı istemedik- diye izah etmiş. Sansüre uğrayan gazeteci ise Rabia Naz haberinden sonra gazeteye yolladığı diğer haberlerin de sürekli geç yayımlandığını belirtiyor. 

 Yerel basın aradan çıkarılmak isteniyor

Giresun’un Bulancak ilçesindeki yerel gazete, Gazete Savaş’ın sahibi Osman Kıroğlu, gazeteyi sadece oğlunun ismini yaşatmak amacıyla sürdürdüğünü, maddi bir beklenti olmadan çıkardığını vurguluyor.

Kıroğlu, valilikten Basın İlan Kurumu’na geçişin kendileri için daha iyi olduğunu belirterek, kurumun medyayı bilen insanlardan oluştuğunu ve denetlemeleri daha disiplinli yaptığını söylüyor. Ancak yerel basının ekonomik anlamda kötü durumda olduğunu ve devletin desteğine ihtiyaç duyduklarını söyleyen gazete sahibi, BİK’in ilan bedelini aydan aya parçalı ödemesi ve bu bedelden aldığı yüzde 15’lik payın, yerel basını ekonomik olarak zor durumda bıraktığını da ifade ediyor.

Osman Kıroğlu, 1 Nisan’dan itibaren yerel gazetelerin web sistemine geçecek oluşuyla ilgili olarak, internet gazetelerinin yazılı gazeteler gibi değerlendirilmesi ve internet gazetesi için ayrı gazeteci çalıştırma şartının yer alışı, ekipman ve diğer araç gereçler de eklendiğinde ekonomik anlamda ciddi bir yük getirecektir” diyor. Kıroğlu, kısa süre içinde yerel basının büyük oranda internet gazeteciliğine geçmesi ihtimalini dile getirirken, “aslında amacın yerel basının aradan çıkarılmak istenmesi” olduğuna da  işaret ediyor.