Normalde bağışıklık sistemimiz, virüs ve bakteri gibi istilacılara saldırır ya da vücudumuzdaki hasarlı hücreleri ortadan kaldırır. Ancak multipl skleroz (MS) veya tip 1 diyabet gibi otoimmün hastalıklarda bağışıklık sistemi, "yanlışlıkla" sağlıklı hücrelere de saldırarak vücudun kendi doku ve organlarına zarar verir.
Hastalığa yakalanan kişiler, ağrının yanı sıra ateş veya yorgunluk gibi çeşitli başka semptomların da eşlik edebildiği kronik iltihaplanmadan muzdariptir. Araştırmacılar "ters aşı" olarak adlandırılan aşılarla otoimmün hastalara yardımcı olabilmeyi umuyor.
Ters aşı nedir?
Chicago Üniversitesi'nden Jeffrey Hubbell, ters aşılar üzerine bir çalışmaya öncülük etti. Hubbell, bu aşıların gelecekte birçok otoimmün hastalığın tedavisinde kullanılabilecek "aşılamada yepyeni bir konsepti" temsil ettiğine inanıyor.
Bu aşılar halen geliştirme aşamasında. Henüz insanlar üzerinde test edilmedi. Ancak bu tür bir tedavinin başarılı olabileceğine dair umutlar hayli yüksek. Örneğin multipl skleroz için faz 1 güvenlik kontrolü çalışmaları halihazırda devam ediyor.
Geleneksel aşılar, bağışıklık sistemimizi güçlendirir ve onu sadece tehlikeli virüsler veya mikroplarla savaşması için eğitir. Otoimmün hastalıklarda bağışıklık sistemi "iyi" ve "kötü" arasında ayrım yapmaz ve "tehlikeli olsun ya da olmasın" tüm hücrelere saldırır.
Ters aşılar sağlıklı, endojen hücreleri böyle bir saldırıdan korumayı amaçlıyor. Bu süreçte hücreler, bir anlamda, "saldırma" etiketiyle işaretleniyor. Olası bir saldırının önünün kesilmesi sayesinde, rahatsız edici bağışıklık reaksiyonlarının durdurulabileceği umuluyor.
Hangi hastalıklar tedavi edilebilir?
Ters aşılarla tedavinin başarılı olma ihtimali yüksek olan hastalıkların başında multipl skleroz geliyor. Bu otoimmün hastalıkta, sinirleri çevreleyen ve "miyelin tabakası" olarak adlandırılan koruyucu kılıf tahrip olur. Bu, sinir uyarılarının iletilmesinde çok önemli bir rol oynuyor. Oluşan tahribat sonucu, artık sinir hücreleri arasındaki sinyaller iletilemez hale geliyor. MS hastalığına maruz kalan kişiler, giderek daha az hareket edebiliyor ve ilerleyen süreçte genellikle tekerlekli sandalyeye bağımlı hale geliyorlar.
Tip 1 diyabet de ters aşı ile tedavi edilebilecek otoimmün hastalıklar listesinde yer alıyor. Bu hastalıkta bağışıklık hücreleri, pankreasta insülin üreten hücrelere saldırır. Böyle bir durumda insülinin dışarıdan tedarik edilmesi gerekiyor.
Otoimmün hastalıklar, günümüzde genellikle sadece bağışıklık sistemini baskılayan ilaçlarla tedavi ediliyor. Ancak bunun önemli dezavantajları söz konusu. Hubbell, "Bağışıklık sistemi baskılandığında, hastalar bulaşıcı hastalıklarla iyi mücadele edemez ve aşılara iyi yanıt veremezler. Bu nedenle de genellikle hastalığa daha yatkın olurlar" diyor.
