Muhalif Özel / Oğuz Büber
Türkiye tarihinde sosyalist hareketi düşündüğümüzde aklımıza doğrudan bir kadın ismi gelmez. Zorlarsak belki Behice Boran’ı söyleyebiliriz. Ancak bu durumun kadınların mücadele yer almamasından dolayı değil görünür kılınmamasından kaynaklandığını söyleyebiliriz. Bu topraklarda sosyalist ve feminist düşünceye hayatını adamış pek çok kadın vardır. Bizim değinmek istediğimiz isim ise Fatma Nudiye Yalçı.
Büyük çabalar göstermiş bu kadın, üzülerek söylememiz gerekir ki çok fazla tanınmıyor. Peki kimdir Fatma Nudiye Yalçı?
İlk Türk kadın oyun yazarı onun unvanlarından sadece birisi. Aynı zamanda; kuramcı, aktivist, sosyal ve siyasal yaşamın her alanında bir öncüdür Fatma Nudiye…
Fatma Nudiye Yalçı 1904 senesinde İstanbul Kasımpaşa’da doğmuştur. Varlıklı bir ailenin kızı olan Fatma Nudiye, 1934 yılında çıkarılan soyadı kanunu ile Yalçı soyadına sahip olmuştur.
Notre Dame de Sion Fransız Lisesi'nde öğrenim görmüştür fakat I. Dünya Savaşı'nda Osmanlı'nın İttifak Devletleri'nin yanında yer alması sonucu Fransız lisesinin kapanmasıyla mezun olamamıştır. Eğitimine özel derslerle devam eden Yalçı, üniversiteyi İstanbul Üniversitesi Felsefe Bölümü’nde tamamlamıştır. Edebiyata olan ilgisi de bu dönemde ortaya çıkmıştır.
Mezun olmasının ardından dönemin tanınmış gazetecilerinden Nizamettin Nazif Bey ile evlenmiş, böylelikle Nudiye Nizamettin adını almıştır. Marksist düşünceye sahip eşi Nizamettin Nazif’ten Marksizm’in temel ilkelerini öğrenmiştir. Çiftin evliliği 1928 yılında boşanma ile bitti.
Dönemin muhalif dergileri arasında yer alan ve sol görüşlü aydınların adreslerinden biri olan Resimli Ay’da Doktor Hikmet Kıvılcımlı ile tanışmıştır. 1932 yılından başlamak üzere beraber yaşamışlar fakat evlenmemişlerdir. Marksizm Bibliyoteki isminde bir kitabevi kuran çift; sonrasında da Kıvılcımlı Kütüphanesi'nde yayıncılık yapmıştır. Fatma Nudiye Hanım, kendisi hazırladığı Sosyete ve Teknik kitabını da Hikmet Bey’e ithaf etmiştir. Ayrıca Engels’in “Maymunun İnsanlaşması Prosesinde Emeğin Rolü”, “Marksizmin Prensipleri”; Marx’ın “Klasik Alman Felsefesinin Sonu ve Ludwig Feuerbach”, “Enternasyonal İşçiler Cemiyetini Açış Hitabesi” eserlerini Türkçe’ye çeviren isim de Fatma Nudiye’dir.
1938 yılında Yavuz Zırhlısı'nda bir öğrencinin dolabında Kıvılcımlı kütüphanesinden alınmış broşürler bulundu. Bu olay sebebiyle Kıvılcımlı ile birlikte Yalçı da gözaltına alındı. Yapılan yargılamalar sonucunda; orduyu isyana teşvik ve komünist faaliyette bulunmaktan suçlu bulundu. Cezasını Sinop Cezaevi’nde 10 yıl hapis yatarak çekti. Tahliyesi 1948 yılında oldu. Doktor Kıvılcımlı’nın hapishanede platonik aşk yaşadığı ve sonrasında evlendiği Emine Hanım’a rağmen Yalçı, Dr. Kıvılcımlı’dan kopmadı. 1954 senesinde Kıvılcımlı’nın kurduğu Vatan Partisi’ne üye seçilerek, parti çalışmalarında yer aldı.
Fatma Nudiye, 1957 seçim kampanyasındaki olaylı Sirkeci mitinginde de vardı. Konuşma yaptığı sırada atılan bir kiremit parçası ile yaralanmıştı. “Ameleden adamları mevki-i iktidara getirmek” suçundan açılan davada Vatan Partisi kapatılmış, diğer yöneticilerle birlikte tutuklanmıştır. İki yıl tutuklu kaldığı ilgili davadan beraat ederek çıkmıştır.
1960’lardan sonra siyasi hareketlerin içinde rol almayan Fatma Nudiye, 1965 yılında kanser tedavisi için yurt dışına çıkış yapmıştır. Romanya’dan Bulgaristan’a geçmiş, 1967–1969 tarihleri arasında Doğu Almanya’nın Leipzig şehrinde TKP organı Bizim Radyo yayınlarında çalışmıştır. 1969 yılında da Sofya’da yaşamını yitirmiştir.
Fatma Nudiye Yalçın’ı yaşamak için
Bilgesu Erenus, Fatma Nudiye Yalçı'nın yaşamını konu ettiği Yaftalı Tabut isimli bir tiyatro oyunu kaleme almıştır. Tiyatro oyunu 2021-22 sezonunda İstanbul Şehir Tiyatroları’nda sahne almaktadır. Fatma Nudiye’yi daha yakından tanımak isteyenler bu başarılı tiyatro oyununu izleyebilirler. Oyunda rol alan yedi kadın; Yalçı’nın yaşamındaki yedi farklı döneme sırayla hayat veriyorlar.
Bu başarılı görsel şöleni yaşamak ve Fatma Nudiye’yi yakından hissetmek için İstanbul Şehir Tiyatroları’na misafir olabilirsiniz.
