Alaturka Matrioşka
Bazılarınız yazının başlığına bakıp, bu Matrioşka ne ola ki, diye sorabilirsiniz. Hemen anlatayım. Efendim, Matrioşka ya da bizde bazılarının çarpıttığı adıyla Matruşka, içiçe geçmiş, büyükten en küçüğüne giden tahta bir oyuncak bebek. Ruslar’ın geleneksel el sanatlarından. Matrioşka tek anne figürünün içinde iç içe yerleştirilmiş beş ya da yedi bebekten oluşuyor.
Matrioşkaların ilk olarak 1890’da Moskova yakınlarında bulunan Abrentsevo Malikanesi’ne ait çocuk eğitim atölyesinde yapıldıkları rivayet olunuyor. Pek çok yetenekli ve ünlü Rus sanatçı, bölgedeki tahta oyması ustalarıyla birlikte Abrentsevo Malikanesi’ndeki atölyede çalışmaya başlamışlar. Bu tahta, anne-kadın figürlü oyuncaklara da zamanının güzelliği dillere destan Matrioşka’nın adını vermişler. Bu bebekler Rus kadınlarının geleneksel kıyafeti olan sarafan biçiminde boyanmışlar. Sovyet dönemi boyunca da bu böyle gitmiş. Ancak, Sovyetler Birliği dağıldığında eski Sovyet liderlerini temsil eden Matrioşkalar üretilmiş. Örneğin Stalin, Malenkov, Kruşçev, Brejnev, Andropov, Çernenko, Gorbaçov, Yeltsin, Putin gibi... Her biri kendi dönemlerinde sanki Rusya’yı istedikleri yöne götürür gibi görünseler de hedefleri aynı.
Hazır aklıma gelmişken... Matrioşka’ları Osmanlı’nın son döneminden günümüze kadar geçen süre için de uyarlayabiliriz, diye düşünüyorum. İttihatçılar, Turancılar, bugünkü kafatasçılar, Türk-İslam sentezcileri vs.
Matrioşka üzerine çeşitli kaynaklardan yazılar okurken ilginç bir makale gözüme çarptı. Brüksel merkezli, 2013 yılında kurulmuş Vocal Europe adlı düşünce kuruluşunun aynı ismi taşıyan yayın organında “Matrioşka Karmaşası ve Rus Siyasetleri” başlıklı bir yazı çıkmış. Yazıyı size burada aktarıyorum.
“Matrioşka, Ruslar’ın satranç düşkünlüğü gibi, kültürel ve siyasi düşünce biçimini temsil eden bir tür bebek. Matrioşka’nın temeli, içiçe geçmiş bebeklerin her birinin ayrı birer cisim olduğu sanısı vermekle birlikte hepsinin birbirine bağlı olduğu düşüncesini beyinlere işliyor. Her bir bebek ayrı bir hedefe ulaşmayı temsil ediyor ancak hiç biri birbirinden bağımsız değil. Matrioşka bir bütün haline getirildiğinde ayrı gibi görünen hedeflerin sonuçta aynı hedef olduğu ortaya çıkıyor. Bu karmaşık Matrioşka oyunu bugün Rusya’nın uluslararası alandaki davranışlarını en açık biçimde temsil ediyor.
“Örneğin, Ruslar’ın Ortadoğu ve yakın çevresindeki stratejisine bakalım. 2011’de Rusya’yla Çin BM Güvenlik Konseyi’nde Libya İç Savaşı’na müdahale önerisini veto edince Muammer Kaddafi rejimi devrildi. Başlangıçta bu veto Rusya açısından çok garip bir diplomatik girişim olarak nitelenmesine rağmen sonra Rusya’nın bu gerçekten parlak zeka örneği adımı, bütün dünyaya, özellikle de bölge diktatörlerine dizginlenmesi olanaksız Batı askeri gücünün sonuçlarının neler olduğunu apaçık gösterdi. Bölgeye verilen mesaj çok netti: Ey, siz bölge diktatörleri Rusya’nın desteği olmadan hepinizin kaderi aynı olacaktır.
“Bunun ardından 2013’te Mısır ordusunun darbesiyle devrilen İhvan ya da Müslüman Kardeşler hükümeti gelecekti. Batılı hükümetler Müslüman Kardeşler Hükümeti’nin askeri bir darbeyle devrilmesini kınarken Rusya’dan fazla bir ses çıkmamıştı. Bunun sonucunda Mısır-Rusya ilişkileri yumuşamış, askeri işbirliği derinleşmişti. Aynı durum İran, Kuzey Kore ve Irak’ta da oldu…
Tabii burada Suriye’den de söz etmek gerekiyor. Rusya, bütün dünyaya, kendisiyle sıcak bir ilişkinin ne anlama geleceğini Suriye’de ilan etmiş oldu. Suriye rejimi Batı destekli milislerin marifetiyle iç savaşta yıkılmak üzereyken Rusya aniden müdahale ediverdi. İşler hemen tersine döndü. Rus silahları Beşşar Esad rejimini kurtarmıştı. Rusya sadece müttefikini beladan kurtarmakla kalmıyor bir de bütün bölgeye, bensiz yoksunuz ama benimle güvendesiniz, mesajını veriyordu…
Burada herkesin şunu bilmesi gerekiyor: Rusları gerçekten doğru iyi anlamak istiyorsanız Matrioşka bebeği nasıl yaptıklarını da hiç hafife almadan doğru değerlendirmelisiniz..."
Yani neymiş? Kardeşim Putin, dostum Medvedev, demekle olmuyormuş bu işler. Önce iyi satranç bileceksin, sonra Matrioşka’nın ne anlama geldiğini. Her durumda olduğu gibi işleri alaturka kafayla halletmeye çalışır, o beni seviyor, bana hayran, teranesi okursan günün birinde güm diye yere çakılman işten bile değil.
Mirim, bilmem anlatabildim mi acaba?
